بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِمِ.
وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى عِبَادِ اَللَّهِ اَلصَّالِحِين وَ رَحمَةُ الله
مجازات آزار دادن به حیوانات
بررسی روایی و فقهی؛ لعنت خداوند بر کسی که حیوانات را زجرکش می‌کند
به گزارش مشرق، فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که در آن افرادی به بهانه پاکسازی محیط زیست ضمن جمع آوری سگ های بی صاحب آنها را به طرز دردناکی با اسید از بین بردند و حتی این عمل را در خصوص توله های آنها نیز بطرز زجرآوری انجام دادند.
فارغ از بحث انسانی این گونه اقدامات میخواهیم بدانیم: دیدگاه اسلام به عنوان آخرین دین الهی و دین رحمت در این زمینه چیست؟
برای پاسخ به این سوال می توان از دو وجه به آن پرداخت:
{۱} نظر پیشوایان اسلام در خصوص حقوق حیوانات.
{۲} دیدگاه های فقهی در این خصوص.
{۱} نظر پیشوایان اسلام در خصوص حقوق حیوانات.
{۱} با حیوانات چگونه رفتار شود
در ابتدا باید به این سوال پاسخ داد که آیا کشتن حیوانات به صورت مطلق آزاد است یا خیر؟
مرحوم متقی هندی، از علمای مشهور حدیث؛ در روایتی که در کتاب کنزالعمال نقل کرده است چنین می گوید:
نَهى رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلّم)، عن قَتلِ کُلِ ذی رُوحٍ إلّا أنْ یُؤذی.
رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلّم) از کشتن هر جاندارى نهى فرمود، مگر آن که آزار و آسیب برساند.
کنزالعمال، ۳۹۹۸۱.
در حدیثی دیگر آقا رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلّم) فرموده است: لَو غُفِرَ لَکُم ما تَأتونَ إلى البَهائِم لَغُفِرَلَکُم کَثیرا.
اگر ستمى که به حیوانات مى کنید بر شما بخشیده شود، بسیارى از گناهان شما بخشوده شده است.
کنز العمّال، ۲۴۹۷۳.
در حدیثی تکان دهنده و تأمّل برانگیز از آقا رسول خدا، ایشان کسی که حیوانات را مُثله (یعنی زجرکش) کند چنین لعنت فرمودند:
لَعنَ اللّه ُ مَن مَثَّلَ بالحَیوانِ.
لعنت خدا بر کسى که حیوانى را مُثْله کند.
کنز العمّال، ۲۴۹۷۱.
مشابه این حدیث از آقا أمیرالمؤمنین علی (علیه السلام)، نقل شده است: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (صلی الله علیه وآله) يَقُولُ: إِيَّاكُمْ وَ الْمُثْلَةَ وَ لَوْ بِالْكَلْبِ الْعَقُور.
رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلّم) مى فرمود: مبادا چیزى را ـ گرچه سگ هار باشد ـ مثله کنید.
نهج البلاغه ( نسخه صبحی صالح)، ترجمه و شرح نامه ۴۷ نهج البلاغه؛ بخش سوم: رعایت عدالت در قصاص
{۲} به صورت حیوانات هم سیلی نزنید
قال رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلّم): لا تَـضْـرِبـوا الدَّوابَّ على وُجوهِها ؛ فإنَّها تُسَبِّحُ بحَمْدِ اللّه.
به صورت حیوانات نزنید؛ زیرا آنها حمد و تسبیح خدا مىگویند.
الکافی: ۶ / ۵۳۸ / ۴، الخصال: ۶۱۸ / ۱۰ منتخب میزان الحکمة : ۱۷۰.
{۳} حیوانی که سبب بخشش گناهان یک بدکاره شد
قال رسول اللّه (صلى الله علیه و آله و سلّم): غُـفِرَ لامْرأةٍ مُومِسَةٍ مرَّتْ بکلبٍ على رأسِ رَکِیٍّ یَلْهَثُ کادَ یَقْتُلُهُ العَطَشُ، فنَزَعَتْ خُفَّها فأوْثَقَتْهُ بخِمارِها فنَزَعَتْ لَهُ مِن الماءِ ، فغُفِرَ لَها بذلکَ.
زنى بدکاره سگى را دید که بر سرچاهى لهله مى زند و کم مانده است از تشنگى بمیرد. او کفش خود را در آورد و آن را به روسرى خود بست و براى آن سگ از چاه آب کشید؛ پس خداوند گناهان او را به سبب این کار آمرزید.
کنز العمّال: ۴۳۱۱۶ منتخب میزان الحکمة: ۱۷۰.
مشابه این حدیث در خصوص کسی که حیوانات را آزار داده است از امام ششم نیز نقل شده است.
قال الصادق (علیه السلام): إنّ امـرأة عُـذِّبَتْ فی هِرّةٍ رَبَطتْها حتّى ماتَتْ عَطَشا.
زنى به سبب آن که گربه اى را بسته بود، تا از تشنگى مُرد، به عذاب گرفتار آمد.
مكارم الأخلاق: ۱/۲۸۰/۸۶۴.
{۴} پیامبری که به حیوانات هم سلام می کرد
راوندى از امام صادق(ع) نقل کرده است: أتى رجل النبى(ص) فسلّم علیه، فقال النبى(ص): وعلیکم السلام. فقال الرجل: یا رسول الله! انما انا وحدى! فقال(ص): علیک وعلى فرسک؛ مردى خدمت پیامبر(ص) رسید به حضرت سلام کرد. پیامبر(ص) [به صیغه جمع] فرمود: وعلیکم السلام. آن مرد عرض کرد: اى رسول خدا! من یک نفر بیش نیستم! حضرت فرمود: بر تو و اسبت سلام کردم.
النوادر راوندی، ص ۴۱-۴۲.
{۵} حیواناتی که از انسان به خدا شکایت می کنند
قال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلّم): ما مِن دابَّةٍ طائرٍ ولا غَیرِهِ یُقتَلُ بغَیرِ الحقِّ إلاّ ستُخاصِمُهُ یَومَ القِیامَةِ.
هر حیوانى - پرنده یا جز آن - کـه بـه ناحـقّ کشته شود در روز قیامت از قاتل خود شکایت خواهد کرد.
کنز العمّال : ۳۹۹۶۸ منتخب میزان الحکمة: ۱۷۰.
{۶} نهی از کشتن بی سبب حیوانات
قال رسول الله (صلى الله علیه و آله و سلّم): مَن قَتلَ عُصْفورا عَبَثا عَجَّ إلى اللّه یَومَ القِیامَةِ مِنهُ، یقولُ: یا رَبِّ، إنّ فُلانا قَتلَنی عَبَثا ولَم یَقتُلْنی لِمَنفَعَةٍ.
هرکس گنجشکى را بى سبب بکشد آن گنجشک در روز قیامت از او به درگاه خدا بنالد و بگوید: پروردگار من ! فلانى مرا نه براى استفاده، که بىسبب کشت
کنز العمّال : ۳۹۹۷۱ منتخب میزان الحکمة: ۱۷۰.
{۲} دیدگاه های فقهی در این خصوص.
{۷} حیوانات، واجب النفقه هستند
اما فقه اسلامی در زمینه حقوق حیوانات چه می گوید؟ به گفته فقیهان، اگر پیش شخصى، مقدارى آب براى نوشیدن باشد و او بترسد که اگر با آن وضو بگیرد، دچار تشنگى شود، بر او واجب است تیمم کند و آب را صرف وضو نکند.
صاحب جواهر، پس از نقل این فتوا، مى نویسد: وکذا الحیوان اذا کان کذلک وان کان کلبا؛
اگر به تشنگى حیوانى که خونش محترم است نیز بترسد، حکم همین است، گرچه آن حیوان، سگ باشد.
به نوشته صاحب جواهر، این فتواى فقیهان، مطلق است، به این معنى که مقید به زیان (زیان هلاک شدن حیوان) نیست. از این روى شمارى از فقیهان پسین، خرده گیرى کرده و گفته اند: مطلق از دست رفتن مال، رواکننده تیمم نیست، بلکه این امر، مقیّد به ضرر است و به همین سبب، هزینه کردن مال زیاد براى خریدنِ آب وضو، واجب شده است. ولى شمارى به این سخن پاسخ داده و گفته اند: افزون بر این که از بین رفتن حیوان به خاطر تشنگى، از نمونه ها و مصداقهاى تلف کردن و از بین بردن مال است، و در این مورد، میان کم یا زیاد مال، فرقى نیست. چارپایان از نفسهاى محترم و داراى جگرهاى گرم هستند و آزار آنها، به این صورت، حرام است، بلکه آنها واجب النفقه اند و آب دادن از موارد نفقه است.
صاحب مسالک، به روشنى گفته است:
در این حکم فرق و ناسانى میان حیوان خود شخص و حیوان دیگرى نیست، گرچه او مى تواند قیمت آب را از صاحب حیوان دریافت کند.
صاحب شرایع در بحث دیات، مى نویسد:
لوجنى على صائلة جان فان کان للدفع لم یضمن ولو کان لغیره ضمن؛ اگر شخصى بر حیوانى که به او هجوم کرده، جنایتى وارد کند، اگر براى دفاع از خود بوده، ضامن نیست و اگر براى غیر دفاع بوده، ضامن است.
محقق حلّى نیز در همین باره مى نویسد:
لوقال المالک لاتعلفها او لاتسقطها لم یجز القبول بل یجب علیه سقیها وعلفها؛
اگر مالک حیوان بگوید: به آن آب و علف نده، بر امانت گیرنده، پذیرش سخن او، روا نیست، بلکه بر او واجب است حیوان را آب و علف دهد.
اهمیت حقوق حیوانات
حقوق حیوانات در حدی مورد اهتمام اسلام است که صاحب مسالک یکی از وظایف حاکم را تامین غذای حیوانات دانسته و مى نویسد: کرم ابریشم، با برگ توت زندگى مى کند; بنابر این بر مالک آن است که در اندازه کافى، این خوراک را برآورد و نگذارد نابود شود. و اگر برگ توت نایاب شد و مالک در فراهم آورى آن کوتاهى ورزید، حاکم، چیزى از مال او را مى فروشد و با پول آن، برگ مورد نیاز کرم را مى خرد.
دستور ترحم به حیوانات
عن أبى عبد اللّه، عن أبيه (عليهما السلام) أنّه كره اخصاء الدوابّ و التحريش بينها.
امام صادق (علیه السلام) میفرماید پدرش امام باقر (علیه السلام) عقیم سازى چارپایان و به جان هم انداختن آنها را ناپسند مى دانست.
المحاسن: ۶۳۴.
شیخ در نهایه مى نویسد:
لایجوز ذَبح شىء من الحیوان صبرا وهو أن یذبح شیئا وینظر الیه حیوان اخر. ولایجوز سلخ الذبیحة الاّ بعد بردها. فان سُلِختْ قبل ان تَبرد او سلخ شىء منها لم یحل اکله.
سر بریدن حیوان در حالى که حیوان دیگر به او نگاه مى کند، روا نیست و پوست کندن حیوان روا نیست، مگر پس از این که سرد شود. بنابراین، اگر همه حیوان یا بخشى از آن را پیش از سرد شدن، پوست بکند، خوردن آن حلال نیست.
صاحب حیوان سر حیوان را نبرد
رحمت و عطوفت در اسلام به قدری دارای اهمیت است که صاحب جواهر در احکام ذبح مى نویسد:
یکره أن یذبح بیده ما ربّاه من النعم.
ناپسند است که انسان حیوانى را که خود پروریده، سر ببرد.
مدرک وى در این حکم، روایت زیر است:
عن محمد بن فضیل، عن ابى الحسن الرضا (علیه السلام) قال: قلت له: کان عندى کبش سمنته لاضحیّ به فلما اخذته فاضجعته نظر الیّ فرحمته ورفقت له ثم انى ذبحته. قال: فقال: ما کنت احبّ لک ان تفعل! لاتربیّن شیئا من هذا ثم تذبحه!؛
محمد بن فضیل مى گوید: به امام رضا (علیه السلام) عرض کردم: من براى قربانى روز عید اضحى، برّه اى را پرورش دادم. چون او را گرفتم و خوابانیدم، نگاهى به من کرد، دلم برایش سوخت و با آن مدارا کردم، سپس سرش را بریدم. حضرت فرمود: دوست نداشتم چنین مى کردى. این گونه نباشد که حیوانى را پرورش دهى، سپس سرش را ببرى.
{۸} رفق با مخلوقات، احترام به خالق
در پایان باید این نکته را بیان کرد که گر چه انسان به عنوان خلیفه الهی برگزیده شده و به اذن خداوند دارای قدرت تصرف در بسیاری از مخلوقات دیگر را دارد اما نباید فراموش کرد که همگی مخلوق خداوند هستیم و ذات باری تعالی همانقدر که نسبت به انسان ها رئوف و مهربان است نسبت به سایر مخلوقات نیز همین رحمت واسعه را دارد و بی رحمی و قساوت در مورد طبیعت و جانداران دیگر طبق روایات زمینه ساز دوری انسان از رحمت الهی و گرفتار شدن در غضب خدا میشود.
پس از ویرایش و زیبا ازی به نقل از:
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).gif)
(1)(3).jpg)
.jpg)
