بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ
السَّلاَمُ عَلَى مَهْدِيِّ الْأُمَمِ وَ جَامِعِ الْكَلِمِ.
وَ اَلسَّلاَمُ عَلَى عِبَادِ اَللَّهِ اَلصَّالِحِين وَ رَحمَةُ الله
مطالبی کوتاه در باره عِدّه
{۱} تعریف فقهی عدّه
عِدّه به دوره زمانی معینی می‌گویند که در آن زن پس از طلاق یا وفات همسرش یا پس از آمیزش اشتباهی با کسی، حق ازدواج ندارد.
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۱۱.
عِدّه اقسامی دارد که مدتشان با هم متفاوت است.
شرط وجوب عِدّه در همه اقسام آن به‌جز عِدّه وفات، آمیزش است.
{۲} مقدار زمان عدّه:
{۱} عِدّه طلاق، مقدار سه دوره پاکی از خون حیض.
{۲} عِدّه زن باردار تا زمان وضع‌حمل.
{۳} عِدّه طلاق زنی که در سن حیض است، اما حیض نمی‌بیند، سه ماه قمری.
{۴} عِدّه ازدواج موقت مقدار دوبار حیض‌دیدن، و اگر حیض نمی‌بیند ۴۵ روز.
{۵} عِدّه وفات:
الف : اگر باردار نیست، چهارماه و ده روز.
بــــ : اگر باردار است؛ {هرکدام از مدت بارداری یا زمان چهار ماه و ده روز بیشتر است؛ عدّه همان مقدار.}
{۳} اعمالی که در زمان عدّه حرام است:
{۱} ازدواج؛ لذا اگر ازدواج و آمیزش کند، آن زن بر او حرام ابد می‌شود.
{۲} خواستگاری از زن در زمان عِدّه طلاق رِجعی.
{۳} آرایش‌کردن در عدّه وفات.
{۴} اقسام عدّه
{۱} عِدّه طلاق،
{۲} عِدّه وفات،
{۳} عِدّه ازدواج موقت،
{۴} عِدّه آمیزش اشتباهی،
{۵} عِدّه مفقودالاثر.
مدّت عِدّه ها غالباً با هم متفاوت است.
نکته: شرط وجوب عِدّهها -به‌جز عِدّه وفات- آمیزش است.
الروضةالبهیه، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۵۷.
شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸، ج۳، ص۲۲.
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۱۱و۲۱۲.
{۵} عدّه طلاق
عده زنی که به‌وسیله طلاق یا فسخ نکاح از شوهرش جدا می‌شود، سه طُهْرْ (سه دوره پاک‌شدن از خون حیض) است.
جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۱۹؛
شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۳.
مستند قرآنی این حُکم، آیه ۲۲۸ سوره بقره است: «وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ؛ و زنانِ طلاق‌داده‌شده، باید مدّت سه پاکی انتظار کشند.»
احکام‌النساء، ۱۴۱۳ق، ص۴۳؛
تهذیب‌الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۱۱۶؛
مسالک‌الاَفهام، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۲۱۳.
البته بنا‌به دیدگاه مشهور میان فقها عده طلاق زن باردار، زمان وضع‌حمل پایان می‌یابد.
جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۵۲؛
شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۶.
این حکم شرعی در آیه ۴ سوره طلاق بیان شده است: «وَ أُوْلَاتُ الْأَحْمَالِ أَجَلُهُنَّ أَن يَضَعْنَ حَمْلَهُن» (و زنان آبستن مدّتشان اين است كه وضع حمل كنند).
زنانی که در سن حیض قرار دارند، ولی عادت ماهیانه ندارند، باید سه ماه قمری عده نگه دارند.
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۳۰؛
شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۴.
این فتوا نیز به آیه ۴ سوره طلاق مستند شده است که می‌گوید: «وَاللَّائِي يَئِسْنَ مِنَ الْمَحِيضِ مِن نِّسَائِكُمْ إِنِ ارْتَبْتُمْ فَعِدَّتُهُنَّ ثَلَاثَةُ أَشْهُرٍ وَاللَّائِي لَمْ يَحِضْنَ» (و از زنانتان، آنان كه از عادت ماهانه مأيوس‌اند، اگر در وضع آنها (از نظر باردارى) شك كنيد، عده آنان سه ماه است، و همچنين است آنها كه عادت ماهانه نديدهاند).
مسالک‌الاَفهام، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۲۲۹؛
جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۳۰.
عدّه وفات
عده زن در وفات شوهر، چهار ماه و ده روز است.
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۷۴؛
شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۷.
این حکم شرعی در آیه تَرَبُّص آمده است.
وَالَّذِینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَیَذَرُونَ أَزْوَاجًا یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ وَعَشْرًا فَإِذَا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُنَاحَ عَلَیْکُمْ فِیمَا فَعَلْنَ فِی أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَاللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ.
و کسانی که از شما می‌میرند و همسرانی باقی می‌گذارند، باید چهار ماه و ده روز، انتظار بکشند (و عدّه نگه دارند)! و هنگامی که به آخر مدتشان رسیدند، گناهی بر شما نیست که هر چه می‌خواهند، در باره خودشان به طور شایسته انجام دهند (و با مرد دلخواه خود، ازدواج کنند). و خدا به آنچه عمل می‌کنید، آگاه است.
سوره بقره آیه ۲۳۴.
تفاوتی هم ندارد که آمیزش صورت گرفته باشد یا نه و ازدواجْ دائم باشد یا موقت.
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۲۰۰ و ج۳۲، ص۲۷۵؛
شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۷ و ج۲، ص۲۵۱.
البته اگر زن باردار باشد، هریک از چهار ماه و ده روز و وضع حمل که زمانش طولانی‌تر باشد، مدت عده او است.
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۲۰۰، ج۳۲، ص۲۷۵؛
شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۷.
عدّه ازدواج موقت
عدّه ازدواج موقت پس از پایان زمان عقد یا بخشیدن مدت از سوی شوهر،(*) دو حیض است.(**) اگر زن در سن حیض است، اما حیض نمی‌بیند، باید ۴۵ روز عده نگه دارد. (***)
(*) جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۱۹۶.
(**) شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۵۱؛
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۱۹۶.
(***) شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۲۵۱؛
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۱۹۹.
عدّه آمیزش اشتباهی
به‌فتوای فقیهان، اگر مردی به‌خیال اینکه زنی همسری او است با او آمیزش کند، آن زن باید به‌اندازه عده طلاق یعنی سه طُهر عده نگه دارد، چه آن زن می‌دانسته همسر او است یا خیر؛ اما درخصوص زمانی که مرد می‌داند که زن همسرش نیست، اما زن نمی‌داند، اختلاف‌نظر هست. برخی می‌گویند زن باید عده نگه دارد و فتوای گروهی این است که عده لازم نیست.
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۳۷۸و۳۷۹.
عدّه مفقودالاثر
زنی که شوهرش مفقودالاثر شده و با اجازه حاکم شرع طلاق گرفته، باید عده وفات نگه دارد.
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۹۳.
عده زناکار
فقیهان می‌گویند زنی که زنا کرده و از آن باردار شده است، عده ندارد؛ اما درخصوص زن زناکاری که باردار نیست، اختلاف‌نظر دارند. فتوای بیشترشان این است که عده ندارد؛ اما برخی از آنها می‌گویند بنابر احتیاط او باید به‌اندازه یک بار دیدن خون حیض، عده نگه دارد.
العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۳۲و۵۳۳.
عدّه ارتداد
براساس فتوای فقیهان، هرگاه یکی از زن و مرد پس از ازدواج مرتد شود، ازدواج فسخ می‌شود.(*) اگر مرد مرتد فطری شود، جدایی آنها قطعی می‌شود و زن باید عده وفات نگه دارد؛ اما اگر مرتد ملی شود، زن باید عده طلاق نگه دارد و در مدت عده اگر مرد دوباره مسسلمان شد، ازدواج ادامه پیدا می‌کند.(**)
اما اگر زن مرتد شود، چه ملی باشد، چه فطری، باید عده طلاق نگه دارد.(***)
(*) جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۷۵.
(**) جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۰، ص۷۹.
(***) فقه الحدود و التعزیرات، ۱۴۲۷ق، ج۴، ص۲۲۸.
احکام عدّه
برخی از احکام فقهی عده، برپایه فتواهای مراجع تقلید به‌شرح زیر است:
ازدواج با زنی که در عدّه به‌سر می‌برد، جایز نیست؛ فرق نمی‌کند که او در عده ازدواج دائم باشد یا موقت یا عده وفات.
نجاةالعباد، ۱۴۲۲ق، ص۳۷۰.
اگر مردی با زنی که در عده طلاق رِجعی است، ازدواج کند و آمیزش داشته باشد، آن زن بر او حرام ابدی می‌شود؛ هرچند حکم ازدواج در عده را نداند یا اطلاع نداشته باشد که زن در عده است.
توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۷۱.
اگر مردی باوجود آگاهی از حرام‌بودن ازدواج در عده و و اطلاع از اینکه زن در عده قرار دارد، با او ازدواج کند، آن زن به او حرام ابدی می‌شود؛ هرچند با او آمیزش نکرده باشد.
توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۴۷۰.
خواستگاری از زنی که در عدّه طلاق رِجعی قرار دارد، جایز نیست.
مجمع‌المسائل، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۲۵۶؛ فیاض،
رساله توضیح‌المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۵۵۲.
نفقه زنی که در عدّه طلاق رجعی است، برعهده شوهر است؛ اما در عده طلاق بائن، تنها اگر زن باردار باشد، در دوره بارداری، مرد باید نفقه بدهد.
فیاض، رساله توضیح‌المسائل، ۱۴۲۶ق، ص۵۶۵؛
بهجت، جامع‌المسائل، ۱۴۲۶ق، ج۴، ص۱۰۸و۱۰۹.
برای مرد جایز نیست زنی را که در عدّه طلاق رجعی است، از منزلی که هنگام طلاق در آنجا زندگی می‌کرده، بیرون کند. همچنین این زن بدون اجازه شوهرش نمی‌تواند از منزل بیرون برود.
توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۳۰.
در عدّه وفات، انجام‌دادن کاری که زینت محسوب می‌شود، مثل سرمه‌کشیدن و پوشیدن لباس‌های زینتی بر زن حرام است.
توضیح‌المسائل مراجع، ۱۴۲۴ق، ج۲، ص۵۲۷.
زناکردن با زنی که عدّه طلاق رجعی است، موجب حرمت ابدی آن دو به هم می‌شود.
امام خمینی، استفتائات، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۲۹۹و۳۰۰؛
بهجت، رساله توضیح‌المسائل، ۱۴۲۸ق، ص۳۸۲.
زنانی که عده ندارند
برپایه دیدگاه‌های فقهی، برخی از زنان درصورت جدایی عده ندارند. از آن میان دختر نابالغ و زن یائسه است.(*) همچنین زنی که پس از ازدواج با او آمیزش نشده است، عده ندارد، مگر آنکه علت پایان ازدواج او وفات شوهر باشد که در این صورت باید عده وفات نگه دارد.(**) زن زناکار هم اگر باردار باشد، عده ندارد و اگر باردار نباشد، به‌فتوای بیشتر فقیهان واجب نیست عده نگه دارد.(***)
(*) جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۴۱.
(**) الروضةالبهیه، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۵۷؛
شرایع‌الاسلام، ۱۴۰۸، ج۳، ص۲۲؛
جواهرالکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۱۱و۲۱۲.
(***) العروة الوثقی، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۵۳۲و۵۳۳.
حکمت عدّه
در برخی از کتاب‌های حدیثی، تفسیری و فقهی علت‌هایی برای حکم عده در اسلام بیان شده است. در تفسیر نمونه حکمت عده وفات احترام به شوهر بیان شده است؛ با این استدلال که ازدواج بلافاصله پس از مرگ شوهر، با احترام به او سازگار نیست و سبب جریحه‌دار شدن عواطف بستگانش هم می‌شود.(*) همچنین حکمت عده طلاق فرصت‌دادن به شوهر برای تجدیدنظر در طلاق بیان شده است.(**)
طبق روایتی در علل الشرائع ، علت اینکه عده وفات چهارماه و ده روز است، حداکثر ظرفیت نیاز جنسی زن دانسته شده است؛ با استناد به این حکم فقهی که بر شوهر واجب حداقل هر چهار ماه یک‌بار با همسرش آمیزش داشته باشد.(***)
همچنین، پاک شدن رَحِم(****) و جلوگیزی از مخلوط‌شدن نسب‌ها از دیگر علت‌هایی است که برای حکم عده بیان شده است.(*****)
(*) مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۹۳.
(**) مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۴، ص۲۲۲.
(***) صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۰۸.
(****) صدوق، علل الشرایع، ۱۳۸۵ش، ج۲، ص۵۰۸.
(*****) جمعی از پژوهشگران، موسوعة الفقه الاسلامی، ۱۴۱۳ق، ج۱۰، ص۴۷۰.
قوانین حقوقی
احکام عده در ماده‌های ۱۱۵۰ تا ۱۱۵۸ قانون مدنی ایران که بر مبنای فقه امامیه نوشته شده،(*) آمده است.(**) براساس ماده ۱۱۵۰ قانون مدنی ایران، عده مدتی است که عقد ازدواج منحل شده، اما زن نمی‌تواند شوهر دیگر اختیار کند.(***)
گفته‌اند در برخی از کشورها هرچند عده وجود ندارد، برای جلوگیری از اختلاط نسبت‌ها تمهیداتی درنظر گرفته شده است که طولانی‌بودن دادرسی و جلوگیری از ازدواج مجدد زوجین به‌مدت معینی، از جمله آنها است.(****)
(*) صفایی و امامی، مختصر حقوق خانواده، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۶.
ٰ(**) شمس، قانون مدنی و قانون مسؤلیت مدنی، ۱۳۹۴ش، ص۲۶۰تا۲۶۲.
(***) شمس، قانون مدنی و قانون مسؤلیت مدنی، ۱۳۹۴ش، ص۲۶۰.
(****) رستمی تبریزی، «تطبیق قوانین عده در ایران و سایر کشورها»، ص۲۱۵.
پس از ویرایش و زیباسازی به نقل از:
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
(1).gif)
(1)(3).jpg)
.jpg)
