بسم الله الرحمن الرحیم
حکمت شستن اعضاء در وضو
دستور شستن صورت به این خاطر است که توجه و روی آوردن به خدا با صورت باطنی بواسطه همین صورت انجام میشود و اکثر حواس ظاهری که باعث و انگیزه دلبستگی به دنیا هستند در محوّطه صورتند، پس دستور به شستن آن دادهاند تا به صورتی خالی از کثافات به خدا روی آورد و بدینوسیله به مرتبهای ترقی کند که صورت باطنیش را نیز تطهیر نمایددر مقایسه بین ظاهر و باطن انسان چنین به دست میآید که همانطور که صورت اهم اجزاء ظاهری یک انسان است، قلب مهمترین عضو باطنی اوست و به همین خاطر است که آن را صورت باطن نامیدهاند البته توجه دارید که منظور از قلب این عضو صنوبری که مرکز جریان خون است، نیست. سپس دستور به شستن دستها داده چون اکثر برخوردهای انسان با امور پست دنیوی به وسیله دست انجام میشود.
و بعد دستور به مسح سر داده زیرا قوه مفکّره انسان که قصد حرکت به طرف امور دنیوی «و هر امر دیگری» را ایجاد میکند در سر قرار دارد و همین قصدها هستند «که به انسان جهت میدهند و انسان را به هر طرف امور مورد نظر خود بر میانگیزانند و چنانچه مربوط به امور دنیایی باشند» انسان را به طرف دنیا میرانند و از توجه به آخرت غافل میکنند.
و در آخر دستور به مسح پاها داده زیرا به وسیله پاهاست که انسان «به مقاصد خود و از جمله» مطالب دنیایی خود میرسد و با آنها به طرف حوایج دنیوی حرکت میکند، لذا سزاوار است که این اعضاء را در عبادت شرکت دهد تا در سعادتی که از عبادت نصیبش میشود سهیم باشند، آنچه از این گفتار فهمیده میشود آن است که چنانچه کسی بخواهد در جهت الهی حرکت کند و تعالی روح را هدف خود قرار داده باشد باید تمام قوا و امکانات خود را در این راه به خدمت گیرد و تمام وجود خود را به طرف خدا سوق دهد. {پایان کلام شهید ثانی قدّس سرّه}
در کتاب مصباح الشریعة، از آقا امام صادق (علیه السّلام) روایت شده: هنگامی که قصد طهارت و وضو کردی چنان به طرف آب حرکت کن که گوئی به طرف رحمت خدا میروی، زیرا خدای تعالی آب را کلید نزدیکی و مناجات خود و راهنمای بساط خدمتش قرار داده و همانطور که رحمتش گناهان بندگان را میشوید جز آب چیز دیگری نجاسات ظاهری را زائل نمیکند.
و بعد چنین ادامه میدهد: خدای تعالی در قرآن سوره فرقان آیه ۴۸ میفرماید: «هُوَ الَّذی ارْسَلَ الرِّیاحَ بُشْرا بَیْنَ یَدَیْ رَحْمَتِهِ وَ انْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهُورا»
او خدایی است که بادها را برای بشارت پیشاپیش رحمت خود فرستاد و از آسمان آب پاک کننده نازل کردیم.
همچنین قرآن در سوره انبیاء آیه ۳۰ میفرماید: «وَ جَعَلْنا مِنَ الماءِ کُلَّ شَیءٍ حَیٍّ»
و زندگی همه موجودات زنده را به آب وابسته نمودیم.
پس همانطور که با آب هر نعمتی را به وجود آورده با فضل و رحمتش قلوب را با طاعت و بندگیش زندگی بخشیده.
نتیجه:
پس در صفا و رقت و پاکیزگی و برکت آب بنگر، و بنگر که چگونه با همه چیز ممزوج میشود و در همه چیز وجود دارد، و آن را در اعضایی که خدا دستور داده استعمال کن و واجب و مستحبش را بجا آور که در هر کدام از این امور فوائد بسیار نهفته که اگر به صورت شایسته انجام دهی چشمههای فوایدش به سوی تو جاری خواهد شد. سپس همانطور که آب به راحتی با همه اشیاء ممزوج میشود با خلق خدا معاشرت کن و با هر چیز همانطور که شایستگیاش را دارد برخورد کن.
و خلاصه آنکه بر اساس فرمایش آقا رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلّم) که فرمود:«مثل المؤمن الخاصّ کمثل الماء» مثل مؤمن مثل آب است.
مانند آب باش.
پس باید خلوصت با خدا در تمام عبادات مانند خلوص آب به هنگامی که خدا او را از آسمان نازل کرد و آن را طهور یعنی پاک کننده اشاره است به آیه شریفه «و انزلنا من السماء ماءً طهورا {سوره فرقان، آیه ۴۸} نامید باشی. و هنگامی که جوارحت را با آب تطهیر میکنی منظور این است که مانند آب پاک و پاک کننده باش بر همه امور نظارت کن و آنی از اطراف خود غافل مشو که اگر جامعه فاسد شود تو را نیز به فساد خواهد کشید.
منبع: کتاب اخلاق مرحوم آیةالله سید عبدالله شبر، ص۵۸.