احکام وقف

سؤال 1144- در عقود مانند بيع و اجاره اجراي صيغه معتبر است يا نه، و نيز در وقف و نذر آيا اجراي صيغه معتبر است يا خير

جواب: در بيع و اجاره و وقف صيغهء لفظي معتبر نيست و با معاطات نيز صحيح است، ولي در نذر صيغهء لفظي معتبر است.

سؤال 1145- زيدي در محلي كه اجاره از اوقاف نموده است كسب مي‌نمايد و متولي آن محل معلوم نيست، وظيفه را بيان فرمائيد.

جواب: رجوع به حاكم شرع و يا وكيل او نموده مناسب وضع فعلي اجاره نموده كه وجهش در محل وقف صرف شود. واللََّه العالم.

سؤال 1146- شخصي ملكي وقف را از متولي اجاره مي‌كند ولي مي‌داند متولي اجاره را به مصرف معين نمي‌رساند، تكليف مستأجر چيست

جواب: با اين علم مستأجر ضامن اجرت براي مصرف وقف است.

سؤال 1147- اگر كسي متولي شرعي ملكي را كه وقف است بركنار كند و خود بدون اجازه متولي منافع آن ملك را اطعام نمايد، شركت در آن جايز است يا نه؟

جواب: جايز نيست.

سؤال 1148- شخصي منافع ملك وقفي را كه مجهول التوليه است بدون اجازه حاكم شرع اطعام مي‌كند، آيا شركت در آن جايز است نه؟

جواب: جايز نيست.

سؤال 1149- اراضي است وقف بر بعضي از مشاهد مشرفه و يا بعضي از مساجد نه توليتش معلوم است و نه مصرفش اگر من باب احتياط ثانياً اجاره بنمايند از حاكم شرع، آيا در چه مصرفي بايد صرف شود آيا به زوار، و يا امام جماعت مسجد، يا فرش مسجد داده شود، كافي است؟

جواب: پس از اجاره از نماينده ما اگر محتملات مصارف محصور است به قرعه يكي را تعيين نمايد، و اگر غير محصور است به يكي از مصارف محتمله مصرف نمايد. واللََّه العالم.

سؤال 1150- موقوفات آستان قدس كه محل مصرف آن معلوم نيست و لكن قدر مسلم محل صرف آن مواردي كه نام مي‌بريم: عمران موقوفه، صرف در زوار، خدّام، ضيافت، قرائت قرآن، و لكن تا صد مورد هم براي مصرف موقوفات نام برده شده است آيا اين داخل در شبهه محصوره است يا خارج از شبهه محصوره است؟

جواب: چنانچه محتملات مصرف براي شخص به قدري محدود و معدود باشد كه جز آن عدد احتمال مصرف زايد ندهد داخل در محصوره است كه با قرعه بايد تعيين كند، و اگر به عددي است كه ما عداي آن را هم باز احتمال مي‌دهد داخل در غير محصوره است و اكتفاي به يكي از آن كند.

سؤال 1151- مال الاجاره اين موقوفات به چه مصرف بايد برسد، و چنانچه وكيل حاكم مصرف موقوفه را كه واقف تعيين كرده مي‌داند، ملزم است به همان مصرف ـ

صرف نمايد يا به نحو ديگر؟

جواب: بايد در آنچه معلوم است صرف شود، و اگر مردد بين امور معيّنه‌اي باشد به قرعه تعيين كرده، و اگر محدود نباشد در يكي از محتملات آن صرف شود. واللََّه العالم.

سؤال 1152- چنانچه اجاره موقوفات به آستان قدس يا اداره اوقاف پرداخت شود مبري‌ء ذمه است شرعاً يا خير؟

جواب: توليت موقوفات آستان قدس با حاكم شرع است در صورتي كه وجه اجاره آن را به حاكم شرع يا وكيل او بدهد مبري‌ء ذمه است. واللََّه العالم.

سؤال 1153- املاكي است وقف بر سادات از فلان قبيله مثلاً موقوف عليهم بسيار زياد و دسترسي به متولي شرعي و اطلاع از كيفيت وقف متعذر و يا متعسر است با اين وصف اگر كسي بخواهد مثلاً در چنين ملكي زراعت و يا آن را اجاره نمايد چه كند؟

جواب: در مفروض سؤال از حاكم شرع اجاره مي‌شود و وجه آن را بين معلومين از حاضرين و غائبين بايد قسمت كرد و حصه حاضرين به خودشان داده مي‌شود، و حصه متعينين از غائبين را كه دسترسي ندارند از طرف آنها به فقراء صدقه داده مي‌شود. واللََّه العالم.

سؤال 1154- كارمنداني كه زمين موقوفه را از دولت اجاره كرده و در آن ساختمان مي‌نمايند، آيا شرعاً در چنين املاكي تصرف آنها چگونه است؟ مرقوم فرمائيد.

جواب: در صورتي كه اوقاف مذكوره متولي دارد بايد از متولي اجاره شود، و اگر متولي ندارد لازم است از حكم شرع اجاره شود اگر چه به قيمت كمي باشد. واللََّه العالم.

سؤال 1155- در باب اجاره املاك و زمين‌هاي آستانه و مسجد كه قبلاً فرموده بوديد 110 اجاره عادلانه را به مصرف برسانند، حالا هم كه وضع اين طور شده بايد به همان حال عمل بنمايند، يا حكم ديگري دارد.

جواب: حكم مذكور به جهت اين بود كه در سابق وجه آن اجارهء زمينها، در موردش صرف نمي‌شد و اما فعلاً اگر از حاكم شرع زمينها را اجاره نمايد، اجاره صحيح و حاجت به اين 110 وجه الاجاره و مصرفش در موردش ندارد. واللََّه العالم.

سؤال 1156- قطعاتي زمين از اراضي موقوفه آستان قدس رضوي توسط آيت الّله فقيه سبزواري رحمه الله جهت مسكن به عنوان اجاره در اختيار طلاب گذارده شده، و مال الاجاره هم به آستانه مقدسه داده مي‌شود. چنانچه به نظر مبارك احتياج به اجازه حاكم شرع دارد خواهشمند است اجازه فرمائيد با تعيين مال الاجاره شرعي انشاء اللّه عمل خواهد شد.

جواب: در صورتي كه احتمال مي‌دهيد كه وجه مال الاجاره در مصرفش صرف مي‌شود مانعي ندارد و اگر احتمال نمي‌دهيد رجوع به حاكم شرع يا وكيل او نمائيد از او به مقدار كمي اجاره نمائيد.

سؤال 1157- كساني كه زمين‌هاي وقفي از ادارات و يا ساكنين آنها مي‌خرند، آيا با پرداخت سابقي ساليانه در راه عزاداري حضرت امام حسين عليه السلام ، براي آنها مجوزي مي‌شود.

جواب: لازم است كه بر طبق وقف عمل نمايند و درآمد آنها را در جهت وقف صرف نمايند. واللََّه العالم.

سؤال 1158- زيد از زمين‌هاي قبرستان كهنه خانه ساخته، حال مي‌خواهد وجه قيمت زمين را به مصرف فرش يا چيز ديگر مسجد محل خود بنمايد، جايز است يا

آنكه به فقرا بدهد؟

جواب: در صورتي كه از مباحات اصليه بوده است چيزي بر او نيست و اگر وقف بوده است با حاكم شرع يا وكيل او معامله نمايد و او ثمن آن را در فقراء صرف نمايد.

سؤال 1159- غاصبي ملك وقفي را كه زراعت مي‌شده فروخته و به متولي دستور مي‌دهد كه سالي فلان مبلغ بابت قيمت آن بگيرد و به مصارف معينه برساند آيا متولي وظيفه دارد بگيرد و فرض اين است اگر نگيرد همان هم از بين مي‌رود؟

جواب: در مفروض سؤال مانعي ندارد.

سؤال 1160- ملكي است وقفي كه چند سال است شخصي غصب كرده نه اجاره مي‌دهد و نه قيمت واقعي فروش آن را، بلي حاضر است در حدود نصفِ قيمتِ آن را بپردازد و اگر همين نصف را هم از او نگيريم تمام ملك از بين مي‌رود، تكليف چيست؟ آيا جايز است به اين مبلغ بفروشيم يا نه، و چنانچه فروختم، با آن پول چه بايد كرد؟

جواب: آنچه ذكر شد يكي از مجوزات بيع وقف نيست ولي در صورتي كه مأيوس باشيد از استخلاص آن، به صورت بيع، وجه را استنقاذ نماييد مانعي ندارد، ولي حرمت تصرفات غاصب به حال خود باقي است و اگر بشود به آن وجه، عوض خريده شود منافعش صرف جهت وقف گردد بايد چنين كنيد، و الّا خود وجه را در آن جهت مصرف مي‌نمائيد. واللََّه العالم.

سؤال 1161- اگر استنقاذ وقف موقوف باشد بر خريدن آيا كساني كه خريده‌اند هر كدام مقدار حصّهء خود را تماماً بايد صرف در جهت وقف كند، يا مقداري كافي است و اصل اين شراء آيا جايز است؟

جواب: اگر با اذن حاكم شرعي خريدند حق دارند از منافع آن اگر خواستند پول خود را كه صرف در خريداري نمودند استنقاذ كنند. و آن، صرف در مصرف موقوفه شود، و اگر بدون مراجعه به حاكم عمل خريد آن، انجام شده منافع آن تماماً در مصرف مقررش بايستي صرف شود.

سؤال 1162- حوض‌هايي است كه سابق براي استفاده عموم آب مي‌كرده‌اند فعلاً براي لوله كشي شهر از حيّز انتفاع خارج شده و يا پر گرديده است، بفرمائيد جايز است زمين حوض‌هاي مذكور به فروش رسانيده شود و وجه آن در بناهاي خيريه عام المنفعه ديگر مانند حمام صرف شود يا خير؟

جواب: اگر به كلي از حيّز انتفاع مزبور خارج شده باشد، مانعي از عمل مزبور نيست.

سؤال 1163- منزلي را وقف روضه خواني كرده‌اند و به واسطه كشيدن خيابان، دولت اين منزل را از بين برده و در عوضش به صاحب اين منزل مقداري پول مي‌پردازد آيا صاحب اين منزل مي‌تواند با اين پول يك منزلي را براي روضه خواني خريده و در طبقه بالاي اين منزل با پول خودش مكاني را براي متولّيان اين منزل بسازد؟

جواب: بله حتماً با آن پولي كه دولت داده بايد منزلي را براي روضه خواني تهيه كند و ساختن مكاني در بالاي اين منزل اشكال ندارد.

سؤال 1164- املاك موقوفه‌اي است كه از عايدات زراعتي آن مصارف موقوف عليه را تأمين مي‌كرده‌اند، عجالتاً از استفاده زراعتي خارج شده و در جنب زمين‌هاي ساختماني واقع شده است آيا جايز است واقف زمين‌هاي مذكور را بفروشد و با پول آن زمين زراعتي خريداري نموده به همان عنوان در اختيار موقوفه قرار دهد يا خير؟

جواب: وقف مزبور چنانچه مقيد به زراعت نباشد چنانكه ظاهراً اين طور است مي‌تواند همان را تبديل به ساختمان نمايد ولو به فروختن مقداري از آن و صرف پولش در تهيه ساختمان آن و همين وقف محفوظ بماند.

سؤال 1165- حسينيه‌اي خراب شده است كه در مقابل او به فاصله 20 متر مسجد بزرگي يا حسينيه بزرگي واقع شده است و اهل محل هيچ احتياجي به استفاده از اين حسينيه خراب شده ندارند، بلكه براي اين هم احتمال احتياج و تعمير او نمي‌رود، و با اين وضع خرابي او اگر چه دورش ديواري كشيده شود باز هم احتمال وقوع فسق و فجور در او مي‌رود لذا تقاضا مي‌شود كه آيا اجازه مي‌فرمائيد او را بفروشيم و پولش را خرج همان مسجد يا حسينيه مقابلش بنمائيم يا اينكه ساختماني در او ساخته شده و به اجاره داده شود و وجه الاجاره را خرج كنيم.

جواب: در مفروض سؤال فروش آن و صرف در حسينيه مانعي ندارد. واللََّه العالم.

سؤال 1166- ملك موقوفه كه مثلاً گندم كار است و جريبي ده من گندم مال الاجاره او هست آيا شخص مي‌تواند كه چند سال به همين مقدار مال الاجاره اجاره كند و هر ساله اين مال الاجاره را بپردازد و به مصرف برساند و اما ملك را به خرج خودش به صورت محوطه و باغ در بياورد و غرس اشجار نمايد و انتفاع از ثمره و اشجارش تا موعد معين مثلاً سي سال يا بيشتر ببرد، يا از براي هميشه به اين نحوه در يد خودش يا وارثش باشد و همين مال الاجاره را بپردازد.

جواب: ملك موقوفه را متولي آن بايستي در اجاره آن ملاحظه مصلحت مصرف وقف را دائماً بنمايد بنابر اين چون ممكن است مال الاجاره آن به حسب زمان يا موقعيّت ملك ترقي كند لذا بايد سالانه ملاحظه ارزش آن را نموده طبق آن اجاره دهد و از جهت طول مدت هم طوري نشود كه در معرض ملك شدن قرار گيرد. واللََّه العالم.

سؤال 1167- اجداد حقير ملكي را وقف بِرّ نمودند و توليت را واگذار به ارشد اولاد ذكور نمودند و اين ملك گندم كار است و در وقف نامه نوشته است كه در آمد آن بعد از وضع مخارج لازمه از براي بقاي آن ملك، صرف و خرج گردد در مصارف خيريه و اين ساعت توليت تعلق به حقير دارد، و ما هم طبق معمول محل كه اگر ملك را زراعت كند هر جريبي ده من گندم يا بيشتر مال الاجاره او است معين كرديم و تا به حال به همين منوال زراعت كاشتيم و خرج كرديم و حاليه مي‌بينيم زراعت كاري نفعي ندارد بلكه كسي هم اجاره نمي‌كند از براي كاشتن زراعت آيا حقير مي‌توانم كه از خرج خود به صورت محوطه يا باغستان و غيره درآورم و غرس اشجار كنم و همان مال الاجاره فوق را هر ساله بپردازم و انتفاع باغ از ثمره و اشجار و غيره از براي هميشه به جهت خرج كردنم مال خودم و مال وارثم يا متولي بعد از من باشد.

جواب: صلاحيت اجاره و استيجار وقف را طبق دستور در جواب فوق تطبيق كنيد. واللََّه العالم.

سؤال 1168- ظروفاتي است وقف معين در محل مخصوص لكن ظرفيت اطعام آنها دو نفري است و چون فعلاً در مجالس ظروفات يك نفري استعمال مي‌شود اينها را آيا مي‌شود بفروشيم و پولش را ظروف يك نفري به اسم خود واقفين آنها تهيه نماييم يا بايد آن ظروفات منتقل به محل ديگري شود كه در آنجا قابل استعمال باشد چه اين محل جديد هم در همان شهر باشد يا دهات آن شهر يا شهرهاي ديگر.

جواب: در صورتي كه در محل قابل استفاده باشد تبديل آنها جايز نيست و به جاي ديگر نيز نمي‌توانند منتقل نمايند اگر به هيچ نحو متعارف نيست تبديل نمودن به ظروفي كه متعارف است مانعي ندارد.

سؤال 1169- ظروف و آلاتي كه ظاهر نوشته آنها به عنوان وقف مطلق است يعني مقيد به محل مخصوص نشده و واقفين آنها هم شناخته نمي‌شود، براي استفاده از آنها به اَمْكنه مختلفه برده مي‌شود چون محل مخصوص ندارد در معرض يا مظان گم شدن است آيا اجازه مي‌فرمائيد اسم محلي در آنها نوشته شود نه به عنوان اختصاص ظروف به آن محل بلكه براي اينكه آنها جمع آوري شوند و در معرض گم شدن نباشند يا تلف نشوند، و اما از نظر استعمال به همان اطلاق باقي باشد، يا اجازه نمي‌فرمائيد؟

جواب: صرف معرض گم شدن كافي نيست ولي اگر حفظ آنها متوقف بر امر مذكور باشد مانعي ندارد ولي لازم است به نحوي نوشته شود كه منافات با جهت وقف نداشته باشد.

سؤال 1170- استفاده از قرآن و كتب ادعيهء وقف بر مشاهد مشرفه در خارج از اماكن متبركهء معلومه چه صورت دارد؟

جواب: جايز نيست. واللََّه العالم.

سؤال 1171- كتب و قرآن‌هاي وقفي خطي كه مردم از آنها استفاده قرائتي نمي‌كنند (و يا كمتر مورد استفاده است) ولي از لحاظ قيمت چون از اشياي عتيقه است ارزشي معتنا به دارد آيا اجازه فروش و صرف ثمن آن را در امور خيريه دينيه مي‌فرمائيد يا خير؟

جواب: تا قابل استفاده قرائت باشد فروش آن جايز نيست و اگر در معرض تلف واقع شود جايز است و لازم است با پول آن قرآن خريداري و وقف گردد  اللََّه العالم.

سؤال 1172- فرش يا پارچه‌هايي كه زائران داخل ضريح مطهر مي‌اندازند يا وقف مي‌كنند بعد از طرف آستانه مي‌فروشند، خريد آنها چگونه است؟

جواب: مانعي ندارد با احتمال وجه صحتي كه مفصلاً در رساله عمليه مذكور است و الّا بيع وقف جايز نيست. واللََّه العالم.

سؤال 1173- اگر از طرف بلديّه [1] بخواهند قبرستاني كه متعلق به مسلمين است و هنوز ابدان اموات نپوسيده و از هم نپاشيده محو كنند و روي قبرها را چمن و گلكاري كنند، اگر كسي بخواهد ميت خود را از قبر درآورد و به جاي ديگر نقل كند جايز است يا خير؟

جواب: در صورتي كه هتك و توهين ميت نشود مانعي ندارد.

سؤال 1174- كسي كه خانه يا زميني خريده بعد معلوم شده كه آنجا وقفي است مي‌تواند آن را بفروشد و از همان پول جاي ديگر خريد نمايد يا خير؟

جواب: اگر فروشنده در وقت فروش مجوز فروش داشت پس مالك است و مي‌تواند بفروشد و مي‌تواند نگهدارد و اگر مجوز نداشت پس آن معامله باطل بوده و فروشنده ضامن پول مشتري است و نمي‌تواند به كسي عوض پولش بفروشد واللََّه العالم