ادوار مختلف جنگ تحمیلى-

ادوار مختلف جنگ تحمیلى

دوره اول جنگ از شروع جنگ تحمیلى تا آزادى خرمشهر و دوره دوم آن را آزادى خرمشهر تاپایان جنگ مى باشد.

این دودوره به 6 مقطع (2 مقطع به دوره اول و 4 مقطع مربوط به دوره دوم ) تقسیم شده است .
دوره اول : دشمن پس از یک ارزیابى غلط از اوضاع ایران اسلامى و عدم شناختازپشتوانه هاى مردمى انقلاب ، با یک زمینه سازى وسیع اقدام به تهاجمى همه جانبه کردوتا اندازه اى توانست در خاک ایران اسلامى نفوذ کند؛ اما با حضور نیروهاى مدافع انقلاب، دشمن زمین گیر شد و پس از یک تحول سیاسى و نظامى و با برکنارى عناصرغیرمومن به انقلاب ، امکان حضور نیرهاى مردمى در جبهه ها فراهم گردید. با این برترىنظامى، ابتکار هکل در دست نیروهاى خودى قرار گرفت و طى یک سلسله عملیات ، خرمشهرآزادشد

دوره دوم جنگ در حالى آغاز شد که دشمنان در جستجوى راههایى جهت مهارقدرت رزمندگان اسلام بودند. لذا این دوره شاهد حضور فعالیت قدرتهاى خارجى در صحنه مستقیم نبرد وتلاشهاى بى حد و حصر اقتصادى و سیاسى براى مهار نظامى ایران است . اینامر درحالى صورت پذیرفت که دشمن منفعلانه با یک تعییر استراتژى شتابزده ، شعارصلحخواهى را محور ادعاهاى خویش قرارداده و عمده نیروهایش به پشت مرزهاى بین المللى رانده شده بود.

الف - دوره اول

1- مقطع اول : آغاز حملات عراق

در 31 شهریور سال 1359 نیروهاىعراق با آمادگى قبلى و زمینه سازى مناسب ، حمله به مرزهاى ایران را در طول نوار مرزى از آبادان تا قصر شیرین آغاز کردند. همزمان بااین حمله ، هواپیماهاى دشمن بسیارى ازمراکز نظامى و استراتژیک و فرودگاههاى ایران و نیز 19 شهر را مورد بمباران قراردادند. اهداف اصلى عراق در این تهاجم عبارت بودنداز:

1- حاکمیت بر اروند رود وبازپس گیرى سه جزیره ایرانى خلیج فارس به منظورجبران قرارداد 1975 الجزایر.

2- جدا سازى استان خوزستان و الحاق آن به عراق و یااستقلال آن به نام عربستان .

3تضعیف جمهورى نوپاى اسلامى تا مرز سقوط

به منظور دستیابى به این اهداف عراق یک استراتژى جنگ سریع (سه روزه ) را طراحى کرد با این تصور که نیرویى که توانایى مقابله با ارتش آن کشور را داشته باشدوجود ندارد.
عراق با انتخاب مناطق جغرافیایى وتقسیم آنها بین یگانهاى رزمى ، این استراتژى را درپناه یک جو تبلیغاتى شدید ودیپلماسى پرتحرک و نیز با در اختیار داشتن ستون پنجم، در حالى که پاسگاههاى مرزىتاب مقاومت در برابر تهاجم دشمن را نداشتند، هجوم خودرا آغاز کرد و به دلیل عدم آمادگى نیروهاى ایرانى به راحتى وارد خاک جمهورى اسلامى شد. بدین ترتیب ارتش عراق طى 48 ساعت به نزدیکى شهرهاى مرزى رسید. لیکن آنچه مورد ارزیابى و توجه دشمن قرارنگرفته بود میزان فداکارى مردم و مقاومت عناصربومى بود. بدین شکل استراتژى جنگ سریع به شکست انجامید

در این میان ، به دلیل حضور نیروهاى لیبرال در راس امور، ازجمله وجود بنى صدر به عنوان ریاست جمهورى تحریمى داخلى علیه مدافعان انقلاب ، صورت گرفت و باشهادت فرماندهان محلى و جوانان در شهرها، عراق موفق به تصرف بسیارى ازشهرهاىمرزى و سرانجام خرمشهر گردید. به این ترتیب گرچه عراق نتوانست به اهداف اولیه خویش دست یابد، لیکن قسمتهایى از خاک ایران را تصرف کرد. در این مرحله ،عراق موضع سیاسى خود را تغییر داد و در تمامى مناطق اشغال شده اقدام به پدافند نمود وبه ایران پیشنهاد آتش بس و مذاکره نمود. ایران

هرگونه پذیرش آتش بس را، پیش از خروج نیروهاى عراق رد کرد.

پس از پاسخ ایران ، عراق تلاش کرد خطوط پدافندى خود رااصلاح نموده و براى یک جنگ دراز مدت ، نقاط مناسب و حساس استراتژیک را به دست آورد. لذا همچنان به فشار خودبه منظور تصرف آبادان و اهواز ادامه داد اما با مقاومت عناصرپراکنده محلى و مردمى که بدون سازمان خود را به جبهه رسانده بودند روبرو و متوقف شد. در این زمان عملافرصتى مناسب براى رزمندگان ایران فراهم شد تا به سازماندهى و تقویت خودبپردازند.

در طى این فرصت ، ایران دست به انجام چندین عملیات محدود منظم زد. لیکن توفیق چندانى نیافت . ولى برخى عملیات محدود ایذائى که به صورت مشترکت وسط یگانهاى ارتش و سپاه و نیروهاى مردمى انجام شد از موفقیت بیشترى برخوردارگردید

امام خمینىرهبا توجه به موضع منفى بنى صدر درقبال پیروزیهاى رزمندگان ارتش اسلام در تاریخ 21/3/1360 وى را از فرماندهىنیروهاى مسلح عزل و بلافاصله مجلس ، عدم کفایت وى را تصویب کرد. بدین ترتیب مقطع دوم جنگ آغازشد

2- مقطع دوم : دفع تجاوزعراق

با عزل بنى صدر،شرایط در جبهه هاى نبردمتحول گردید، به گونه اى که عملیات نسبتا بزرگى ، در همان شب عزل وى در جبهه هاى جنوب با رمز فرماندهى کل قوا خمینى روح خدا انجام گرفت که به پیروزى منجر شد. این پیروزى سرآغازطراحى عملیاتهاى مشترک ارتش و سپاه با پشتیبانى نیروهاى مردمى گردید. از طرف دیگر آمریکا با از دست دادن مهره موثر خود یعنى بنىصدر، گروههاى سیاسى مخالف انقلاب را وادار کرد که علیه نظام اسلامى ایران وارد جنگ مسلحانه شوند. این حرکت نیروهاى مخالف که به طور عمده در دانشگاه تهران تجلى یافته بود منجر به صدورفرمان انقلاب فرهنگى در دانشگاهها از سوى امام ره گردید؛ و باخلع بنى صدر،و انتخاب شهیدان رجایى و باهنر ایران از نظر سیاسى یکپارچه گردید.

تحت چنین شرایطى ، استکبار جهانى دستور حذف رهبران سیاسى مکتبى ایران راصادرکرد؛ و پس از آن بود که مردم جهان شاهد ترور بهترین یاران وفادار امام ره شدند؛اما این شهادتها منجر به استقامت هر چه بیشتر اقشارمختلف مردم و نیز رسوا گشتن چهره منافقین و لیبرایها گردید.
تنها پس از گذشت یکماه از شهادت شهیدان رجایى و باهنر، بزرگترین عملیات مشترکارتش و سپاه تحت عنوان ثامن الائمه آغاز شد. پیروزیهاى پى در پى منجر به تقویت روح وحدت ملى در کشور گردیدو عملا حضور ضد انقلاب در ایجاد درگیریها کاهش یافت و در پى آن ثبات ساختار سیاسى واقتصادى جلوه گر شد. در این اثنا رزمندگان اسلامبه طراحى عملیات بزرگ دیگرى دراولین شبسال 1361 با نام فتح المبین دست زدند. متعاقب این عملیات اولین گردانهاىتانک ، توپخانه و پدافند هوایى و مهندسى از غنائم به دست آمده شکل گرفت

عراق در پى شکستهاى متوالى ، داعیه صلح خواهى و آتش بس را سرداددر حالیکه منتظرحرکت رزمندگان در یک تهاجم بزرگ براى فتح خرمشهر بود. سپاهیان اسلام با یک تدبیر ماهرانه و توکل بر خدا از چند محور کارون و جاده اهواز - خرمشهر عملیات خود راطى سه مرحله آغاز و سرانجام در سوم خرداد سال 1361 وارد خرمشهر شدند. حرکت رزمندگان در این منطقه منجر به پاکسازى کامل مناطق جنوبى از نیروهاى عراقى گردید.

دین ترتیب با فتح خرمشهر دوره دوم جنگ که در طى آن آمریکابه صورت مستقیم واردصحنه نبرد گردید، آغاز شد

ب : دوره دوم

1- مقطع اول : تعقیب وتنبیه متجاوز

دوره اول جنگ ، در حالى پایان پذیرفت که اغلب ضعفهاى ناشى از بحران انقلاب در یکبسیج مردمىبرطرف گردید، و ساختار نظامى ایران شکل خود را به خوبى بازیافت

دشمن که توانایى انقلاب اسلامى را درک کرده بود در پى چاره اى براى گریز از این مهلکه بود؛ لذارئیس جمهور عراق دو هفته پس از بازپس گیرىخرمشهر توسط رزمندگان اسلام به کلیه نیروهاى خود دستور عقب نشینى به مرزهاى بین المللى را داد، و در همین حال به دعوت ازمجامع بین المللى پرداخت در حالى که هدف اصلى ، تقویت بنیه نظامى ارتش عراق بود.

در همین راستا، اسرائیل به تهاجمى همه جانبه به منظور تصرف لبنان دستزد.

این اقدام همزمان با طرح سه شرط اساسى ایران به منظور خاتمه دادن به جنگ بود. این شراطها عبارت بودند از: خروج نیروهاى اشغالگر، تعیین و تنبیه متجاوز وپرداخت غرامت در بین شرایط بالا، تنبیه متجاوز شرطى بود که استکبار حاضر به پذیرش آن نبود.
به همین منظور با طرح مساله حمله اسرائیل ، عراق شعار صلح خواهىرا با شعار اتحادعلیه اسرائیل در هم آمیخت و تلاش کرد ایران را درمقابل کشورهاى اسلامى قرار دهد و با استفاده از این فرصت به تحکیم مواضع خودبپردازد. در این میان نیروهاى ایرانى از طریق مرز سوریه سعى کردند به تجاوزاسرائیل پاسخى دندان شکن دهند. امام خمینى رهبا هوشیارى تمام و طرح شعار راه قدس از کربلا مى گذردتوجه نیروهاى رزمنده را به جبهه هاى داخلىمعطوف گرداند.
به همین منظور عملیات رمضان ، در سال 1361 طراحى شد تا هدف تنبیه متجاوز به صورت عملى جلوه گر شود. اگر چه این عملیات دستاورد مهم نظامى در پى نداشت،لیکن عزم راسخ مردم ایران را متجلى نمود

در این مقطع از جنگ ، تلاش عراق تنهامعطوف به ایجاد استحکامات در مرزها و آمادگى مقابله با نیروهاى ایرانى بود.

هرچند در طى این مدت عملیاتهاى پراکنده کوچک و بزرگى صورت گرفت ، اما هیچ یکجاى پاىبزرگى براى نیروهاى ایرانى نگشود. ناگفته نماند که در این مقطع عناصرجاسوسى دشمن وتجهیزات ماهواره اى استکبار جهانى یکى ازعوامل موثر بود، به همین جهت فرماندهى جنگ تصمیم گرفت به طراحى عملیاتى دست نزند که از دید دستگاههاى جاسوسى دشمن پنهان بماند

نتیجه چنین عملیاتى تصرف جزایر مجنون بود کهمى توان پس از فتح خرمشهر آن را بزرگترین دستاوردسیاسى ، اقتصادى و نظامى دانست .پس از این عملیات و اتمام ماموریت ، نیروهاى ایرانى از منطقه خارج شدند و تا فاصله زمانى یکسال عملیات بزرگى اجرا نشد.

در اواخر سال 1363 عملیات بدر به وقوع پیوست و پس از این عملیات نیروهاى ایران تهاجمات ایذایى و پراکنده بسیارى انجام دادند که منجر به اشتغال دشمن از یک سو و فراهم کردن زمینه به منظور طراحى عملیات بزرگ بعدى گردید.

عملیات والفجر 8 که در 20/11/1364 صورت گرفت ، تصرف بندر فاو عراق رادرپى داشت و منجر به ایجاد مرز زمینى ایران و کویت شد. این ضربه آن چنان هولناک بودکه عراق با تمام استعداد زرهى و هوایى خود طى 70 روز تلاش کرد بخشهاى تصرفشده راباز پس گیرد، لیکن به دلیل اهمیت استراتژیک این منطقه على رغم حمایتهاى بین المللى اعم از ارائه سلاحهاى شیمیایى و هواپیماهاى پیشرفته ، کارى از پیش نبرد.بدین ترتیب دستور العمل تهاجم دوباره ، تحت عنوان دفاع متحرک براى ارتش عراق صادرگردید.

2- مقطع دوم : رویارویى دوباره عراق

در مقطع اول ازدوره دوم عراق در مقابل عملیات والفجر 8 و تصرف فاو به زانو در آمد ودر بازپس گیرى این منطقه نیز با شکست مواجه گردید

از آنجا که نیروهاى بسیج ایرانى در پایان ماموریتهاى عملیاتى 3 ماهه از یگانها جدا مى شدند، عراق در چند جبهه و در ظرف مدت کمتر از سه ماه به بیش از 11 نقطه ، از مرزهاى ایران حمله کرد و توانست در 26اردیبهشت 1365 شهر مهران را تصرف کند. رزمندگان اسلام با شایستگى به تمام حملات دشمن پاسخ گفتند و با انجام عملیات متعدد مهران وحاج عمران را باز پس گرفتند.
درزمستان همان سال نیروهاى ایرانى عملیات بزرگ دیگرى را طراحى کرده به مورداجرا گذاشتند. عملیاتهاى کربلاى 3 و 4 و بلافاصله کربلاى 5 آغاز گردید و شلمچهکه بزرگترین دژ دفاعى عراق بود توسط ایرانیان تسخیر شد. متعاقب آنها عملیاتهاىکربلاى 8، نصر 4 و 7 صورت گرفت که منجر به تقویت شهر ماووت عراق گردیدتا جایى که در تیرماه 1366 قطعنامه 598 تصویب و بلافاصله پس از آن نیروهاىبیگانه رسما وارد خلیج فارس شدند.
این اقدامات و فشارهاى اقتصادى شدید، بمباران شدید شهرها و حتى فاجعهشکستن حریم امن مکه مکرمه ، هیچ کدام خللى در روند برنامه ها ایجاد نکرد و سرانجامدر اواخرسال 1366، حلبچه نیز فتح شد. امام خمینى ره در پیامى به همین مناسبت چنین فرمودند:

امروز روز حضور در حجله شهادت و میدان نبرد است . روزنشاط عاشقان خداست . روز جشن وسرور عارفان الهى است . امروز روز نغمه سرایى فرشتگاندر ستایش انسانهاى مجاهدماست ... امروز باید لباس محبت دنیا را از تن بیرون نمود وزره مقدس جهاد و مقاومت پوشید و در افق طلیعه فجر تا ظهور شمس به پیش تاخت و ضامن بقاى خون شهیدان بود، فرزندانم ! دشمن در بمباران شیمیایى مناطق مسکونى نهایت قساوت و درندگى خودرا نشان داده است و با حمله شیمیایى به مردم بى دفاع عراق حتى پایه هاىحمایت حامیانخود را نیز سست کرده است . به سوى جبهه ها هجوم برید تا ضربات پى در پى شماقرار و امان او را بگیرد که انشاء الله پیروز خواهید شد.

3- مقطع سوم : تهاجم دوباره سراسرى عراق

مقطع دوم ، ازدوره دوم ، حدود یکسال و نیم به طول انجامید، در طى این مدت تهاجمات زمینى دشمن ، بهشدت سرکوب شد، و على رغم تمامى فشارهاى اقتصادى و سیاسى و نیز بمباران شهرها، ایران از مواضع خود عقب نشینى نکرد

عراق با استفاده از تبعات ، پیروزى در فاو، شلمچه وپس از 10 روز شهر ماووت رامتصرف شد و در ادامه این تهاجمات با کمک منافقین شهرمهران و در فاصله چند روزجزایر مجنون را اشغال کرد و پس از گذشت زمانى اندک به مرزدهلران رسید

این تهاجمات در حالى صورت پذیرفت که کشتیهاى آمریکایى در خلیج فارس به سکوهاى نفتى ایران حمله کرده و راه را بر کشتیهاى غیر نظامى ایران بسته بودند. دراین بین ، یک فروند هواپیماى مسافربرى توسط ناوگان آمریکایى در خلیج فارس سرنگون گشت و کلیه مسافران و خدمه آن مظلومانه به شهادت رسیدند. با توجه به فشارهاى شدید نظامى، سیاسى و اقتصادى در تاریخ 27/4/1367 جمهورى اسلامى ایران قطعنامه 598 را مشروط به تنبیه و توبیخ متجاوز پذیرفت .
با این اقدام غیر منتظره ایران ، تمام اهرمهاىفشار بین المللى و محاصره هاى اقتصادى وسیاسى در تردید واقع گردیدند. قواى نظامى عراق که احساس قدرت مطلق مى نمودابزار خود (قطعنامه ) را رو در روى خویش دید، لیکن به تهاجم خود ادامه داد، چرا که تصور مى کرد خواهد توانست اهدافى را که در آغاز جنگ به دست نیاورده است به چنگ آورد، بنابراین دگرباره وارد سرزمین مقدس ایران اسلامى شد. بدین ترتیب مقطع چهارم پدیدار گردید

4- مقطع چهارم : دفع دوباره تهاجم عراق

آخرین مقطع جنگ در موقعیتى شکل گرفت که تمامى شرایط علیه ایران بود.

فشارهاى شدید اقتصادى ، تهاجم گسترده ناوهاى آمریکایى موشکباران و بمباران شهرهاى ایران ، حضور فعال منافقین در همراهى بادشمن ، و بسیارى موانع عظیم دیگرباعث گردید تا عراق به حملات پیاپى خودبیفزاید

عراق در روزهاى 30 و 31 مرداد 1367 حمله خود را به منظور تصرف اهواز وخرمشهر آغازکرد. اما این شرایط یکى از حماسى ترین دوران دفاع مقدس را رقم زد. زیرادر همین ایام پیام امام ره باعث ایجاد جریانى مردمى گردید. در طى اینجریان ، جماعت کثیرى اعم از رزمنده و غیر رزمنده به سمت جبهه ها هجوم آوردند و ظرف کمتر از چند روز نیروهاى مهاجم عراقى را به آن سوى مرزها راندند

منافقینى که درمحور غرب فعالیت داشتند نیز محاصره و بکلى منهدم شدند

عملیاتى در 5/5/1367 براى عبور از مرزهاى عراق تدارک دیده شد لیکن به فرمان امام ره و این که درپذیرش قطعنامه استوار هستیم ، حملا ت مزبور متوقف شد

با حملات متهورانه نیروهاىرزمنده در تاریخ 10/5/67، عراق پس از گذشت دو هفته فشار همه جانبه ، قطعنامه راپذیرفت و با حضور نیروهاىفعال سازمان ملل در تاریخ 29/5/67 توپخانه جنگ از آتش بازایستاد.

این مقطع از جنگ نشان داد که ابتکار عمل در دست رزمندگان ایرانى قرارداشته و على رغم کمبود امکانات ، همچنان بر سر ارزشهاى خویش استوار باقى مانده اند واین همان چیزىبود که دشمن از آن واهمه داشت