وقت نماز ظهر و عصر

بزرگ نمایی کوچک نمایی
مسأله اختصاصی
جوادی آملی: مسأله 769- فرا رسیدن ظهر شرعی، وقت نماز ظهر و سپس نماز عصر است. ظهر شرعی، غیر از ساعت دوازده روز است، زیرا ظهر شرعی، گاهی قبل از ساعت دوازده و گاهی پس از آن است، چنان‌كه در بعضی از شهرها پیش از ساعت دوازده و در برخی دیگر، پس از ساعت دوازده است.
(مسأله 729) اگر چوپ یا چیزی مانند آن را1، راست در زمین هموار فرو برند2 صبح که خورشید بیرون می آید، سایه آن به طرف مغرب می افتد و هرچه افتاب بالا می آید این سایه کم می شود3 و در شهرهای ما4 در اوّل ظهر شرعی[1] به آخرین درجه کمی می رسد و ظهر که گذشت، سایه آن به طرف مشرق بر می گردد و هرچه خورشید رو به مغرب  می رود،‌سایه زیادتر می شود. بنابراین وقتی سایه به آخرین درجه کمی رسید و دو مرتبه رو به زیاد شدن گذاشت، معلوم می شود ظهر شرعي شده است ولي در بعضي شهرها مثل مكه كه گاهي موقع ظهر سايه به كلي از بين مي رود، بعد از آن كه سايه دوباره پيدا شد، معلوم ميشود ظهر شده است.
این مسأله در رساله آیت الله سیستانی نیست.
1- زنجانی: که به آن شاخص می گویند...
2- بهجت: برای تعیین ظهر شرعی می توان از«شاخص» استفاده کرد و آن، چوب یا چیزی مانند آن است که به صورت عمودی در زمین مسطح فرو می برند...
3- سبحانی: هنگامی که به آخرین درجه کمی رسید و به سوی مشرق برگشت اوّل ظهر شرعی است[1]  ولی در بعضی شهرها مثل مکه که گاهی موقع ظهر سایه به کلی از بین می رود ، بعد از آنکه سایه دوباره پیدا شد ، معلوم می شود ظهر شده است.
 4- بهجت: در اکثر شهرها...
مظاهری: در شهرهای ایران...
*****
جوادی آملی: مسأله 770- ظهر شرعی، وقتی است كه آفتاب از دایره نصف‌النهار بگذرد و تشخیص آن، به این است كه در شهرهای اِستوایی، سایهٔ شاخص كه هنگام طلوع آفتاب به طرف مغرب بود، كاملاً از بین برود و با شروع سایهٔ جدید شاخص به طرف مشرق، وقت نماز ظهر و سپس نماز عصر است، چنان‌كه برخی از روزهای سال در مكه اتفاق میافتد. تشخیص ظهر شرعی در شهرهایی كه در خطّ اِستوا قرار ندارند؛ مانند بسیاری از كشورهای شمالی و جنوبی، به این است كه شاخصِ صافی به طور عمود در مكان مسطّح نصب شود، هنگامی كه سایهٔ پدید آمده از صبح به طرف مغرب، به نهایت كوتاهی خود برسد و شروع به زیادی به سمت مشرق كند، آغاز ظهر شرعی است.
مکارم: مسأله 672 - وقت نماز ظهر و عصر از اوّل ظهر شرعی (یعنی مایل شدن خورشید از وسط آسمان به سوی مغرب) تا هنگام غروب آفتاب است و بهترین راه برای پی بردن به دخول وقت ظهر  استفاده از شاخص است به این گونه که قطعۀ چوب صاف  یا میله ای را در زمین هموار به طور عمودی فرو کند، صبح که خورشید بیرون می آید سایه آن به طرف مغرب می افتد و هرچه آفتاب بالا آید این سایه کم  می شود، هنگامی که سایه به آخرین درجهٔ کمی رسید موقع ظهر است و همین که رو به زیادی گذارد  و سایه به سوی مشرق برگشت اوّل وقت نماز ظهر و عصر است، البته در بعضی از شهرها مثل «مکه مکرّمه» در بعضی از روزهای سال هنگام ظهر سایه به کلی از بین می رود و آفتاب کاملاً عمودی می تابد، در این گونه مناطق  موقعی که مجدداً سایه پیدا شد، وقت نماز ظهر و عصر شده است.
باید توجه داشت که همیشه ساعت 12 ظهر شرعی نیست بلکه در بعضی از مواقع سال ظهر شرعی قبل از 12 و گاهی بعد از ساعت 12 است و ساعت 12 ساعت قراردادی و رسمی است نه شرعی.
مسائل اختصاصی:
جوادی آملی: مسأله 771- وقت نماز ظهر و عصر، طبق معروف، به چهار صورت است:
یكم: وقت مختصّ به هر كدام، به گونه‌ای كه عمداً نمیشود یكی را در زمان دیگر انجام داد؛ دوم: وقت مشترک بین هر دو؛ سوم: وقت فضیلت هر كدام؛ چهارم: وقت اِجزا. احكام هر یک در جای مناسب خود خواهد آمد. ان‌شاءالله!
جوادی آملی: مسأله 772- معنای وقت اختصاصی ظهر، آن است كه نماز عصر را نمیشود به‌عمد در وقت اختصاصی ظهر انجام داد و معنای وقت اختصاصی عصر، آن است كه در آن زمان محدود، غیر از نماز عصر، جایز نیست و معنای اختصاص، همان ترتیب است، بنابراین انجام دادن نماز ظهر در غیر وقت اختصاصی خود، همچنین انجام دادن نماز عصر در غیر وقت اختصاصی آن، باطل نیست، چنان‌که به‌جا آوردن نمازهای قضا، آیات، اجاره‌ای و مانند آن، در وقت اختصاصی ظهر یا عصر با فرض انجام دادن نماز ظهر یا عصر در وقت دیگر، باطل نیست.
(مسأله 730) چوپ  یا چیز دیگری را که برای معین کردن ظهر به زمین فرو  می برند شاخص  گویند.
این مسأله در رساله آیات عظام: وحید، سیستانی و جوادی آملی نیست.
زنجانی: رجوع کنید به ذیل مسأله 729.
(مسأله 731) نماز ظهر و عصر1 هر کدام وقت مخصوص و مشترکی دارند: وقت مخصوص نماز ظهر  از اوّل ظهر است تا وقتی که از ظهر به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد2، و وقت مخصوص نماز عصر  موقعی است که به اندازه خواندن نماز عصر، وقت به مغرب3 مانده باشد، که اگر کسی تا این موقع نماز ظهر را نخواند4، نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر  را بخواند5 و ما بین وقت مخصوص نماز ظهر و وقت مخصوص نماز عصر، وقت مشترک  نماز ظهر و نماز عصر است6 و اگر کسی اشتباهاً نماز ظهر یا عصر را در وقت مخصوص  دیگری بخواند نمازش صحیح است7.
1- صافی: بنابر قول مشهور نماز ظهر و عصر...
2- گلپایگانی، صافی: که اگر کسی سهواً تمام نماز عصر را در این وقت بخواند نمازش باطل است (صافی: و این قول موافق با احتیاط است)...
زنجانی:  [که] اگر کسی در اثر ندانستن مسأله، تمام نماز عصر  را در این وقت بخواند نمازش باطل است...
بهجت: به اندازه  خواندن  نماز ظهر و تحصیل  شرایط نماز – اگر تحصیل نکرده است- بگذرد؛ و اگر کسی اشتباهاً عصر را در اين وقت بخواند نمازش باطل است...
مکارم: نمازهاى ظهر و عصر هر کدام «وقت مخصوص» و «وقت مشترکى» دارد: وقت مخصوص نماز ظهر از اوّل ظهر است تا موقعى که به اندازه خواندن نماز ظهر بگذرد...
3- مکارم: به غروب...
4- نوری: عمداً نخواند...
5- نوری:  ولی اگر سهواً نماز عصر را جلوتر بخواند، نماز ظهر را در وقت اختصاصی عصر، به نیّت ادا بخواند...
6- بهجت، مکارم: [پایان مسأله].
سبحانی: و اگر کسی در وقت مختص ظهر، نماز عصر و در وقت مختص عصر نماز ظهر بخواند، نماز او در هر دو مورد باطل است.
7- اراکی: نمازش باطل است.
گلپایگانی، صافی: اگر کسی در این وقت اشتباهاً تمام نماز عصر را  پیش از نماز ظهر بخواند، نمازش صحیح است و باید  نماز ظهر را بعد از آن بجا آورد.
زنجانی: اگر کسی در این وقت در اثر ندانستن مسأله تمام نماز عصر را  پیش از نماز ظهر بخواند، نمازش بنابراحتیاط باطل است. وقت مخصوص و مشترک -که معنای آن در مسأله پیش گفته شد-  برای اشخاص فرق می کند؛ مثلاً برای مسافر اگر به اندازهٔ خواندن دو رکعت نماز از اوّل ظهر بگذرد، وقت مخصوص  نماز ظهر تمام شده و وقت مشترک آغاز شده، و برای کسی که مسافر نیست، باید به اندازهٔ خواندن چهار رکعت نماز بگذرد.
*****
خوئی، تبریزی 739، سیستانی 717، وحید 737: مسأله- وقت نماز ظهر و عصر بعد از زوال تا غروب آفتاب است.  ولی چنانچه نماز عصر را عمداً قبل از نماز ظهر بخوانند باطل است، مگر این که از آخر وقت بیش از آوردن یک نماز مجال نباشد، که در این فرض اگر کسی تا این موقع نماز ظهر را نخوانده نماز ظهر او قضا است و باید نماز عصر را بخواند* و اگر کسی پیش از این وقت اشتباهاً تمام  نماز عصر را پیش از نماز ظهر بخواند نمازش صحیح است. و أحوط این است که آن را نماز ظهر قرار داده و چهار رکعت دیگر به قصد ما فی الذمّه بجا آورد.
. سیستانی: وقت نماز ظهر و عصر بعد از زوال[3] (ظهر شرعی) تا غروب آفتاب است...
*وحید: باید نماز عصر را بخواند و بعد از آن نماز ظهر را قضا کند، و اگر کسی پیش از این وقت سهوا تمام نماز عصر را پیش از نماز ظهر بخواند نمازش صحیح است، و احتیاط واجب آن است که آن را نماز ظهر قرار داده و چهار رکعت دیگر به قصد مافی الذمه بجا آورد.
.سیستانی: و باید نماز ظهر را بخواند و احتیاط مستحب آن است که چهار رکعت دوم را به قصد مافی الذمه بجا آورد.
امام خامنه ای رساله نماز و روزه مسأله (۶): وقت نماز ظهر اول ظهر (زوال خورشید *) است تا هنگامی که فقط به مقدار خواندن نماز عصربه غروب آفتاب وقت مانده باشد.
{*} با طلوع خورشید از مشرق اشیاء دارای سایه های بلند به سمت مغرب هستند که هرچه خورشید بالاتر می‌رود سایه ها کوتاه تر می شوند تا این که خورشید در وسط آسمان قرار می گیرد در این هنگام اگر آفتاب به صورت عمودی بتابد سایه ها از بین می روند اما اگر مقداری مایل بتابد سایه ای کوتاه در سمت شمال یا جنوب باقی می‌ماند پس از متمایل شدن خورشید به سمت غرب سایه‌هایی که از بین رفته در سمت شرق به وجود می‌آید یا اگر چیزی از آن مانده در سمت مشرق افزایش می یابد که این زمان وقت نماز ظهر است همچنین نصف فاصله طلوع و غروب آفتاب ظهر شرعی است.
مسأله (۷): وقت نماز عصر از هنگامی است که به اندازه خواندن نماز ظهر از ابتدای ظهر گذشته باشد تا غروب آفتاب.
مسأله (۸): نماز ظهر و عصر هر کدام مخصوص و مشترک دارند وقت مخصوص نماز ظهر از اول ظهر است تا هنگامی که به اندازه خواندن نماز ظهر از اول ظهر گذشته باشد وقت مخصوص نماز عصر موقعی است که به اندازه خواندن نماز عصر به غروب آفتاب وقت مانده باشد و فاصله بین وقت مخصوص نمازظهر و وقت مخصوص نماز عصر، وقت مشترک نماز ظهرو نماز عصر است .
مسأله (۹): اگر مکلف تا وقت مخصوص نماز عصر نماز ظهر را نخوانده باشد نماز ظهر او قضا شده و در آن وقت باید نماز عصر را بخواند.
مظاهری: مسأله 614- وقت نماز ظهر و عصر بعد از زوال تا مغرب( تقریبا یک ربع بعد از غروب آفتاب) ولی وقت فضیلت آنها از اوّل زوال است تا موقعی که سایه شاخص به اندازه دو هفتم  آن شود (تقریبا یک ساعت و نیم بعد از ظهر) و وقت فضیلت عصر ادامه دارد تا موقعی که سایه شاخص  به چهار هفتم آن برسد( تقریبا سه ساعت بعد از ظهر).
اگر کسی نماز عصر را عمداً قبل از نماز ظهر بخواند نمازش باطل است مگر اینکه تا مغرب بیشتر از بجا آوردن یک نماز وقت نباشد که در این فرض اگر کسی تا این موقع نماز ظهر را نخواند نماز ظهر او قضا شده و باید نماز عصر را بخواند، و اگر کسی پیش از این وقت اشتباها تمام نماز عصر را پیش از نماز ظهر بخواند نمازش صحیح است و همچنین است نماز مغرب و عشا.
جوادی آملی: مسأله 773- وقت مخصوص ظهر، اول وقت است تا اندازه‌ای كه بتوان نماز ظهر مسافر یا حاضر را با تحصیل مقدمات آن، در آن وقت به‌جا آورد. وقت مخصوص عصر، مقداری از زمان تا مغرب است كه بتوان نماز عصر مسافر یا حاضر را در آن انجام داد. بین دو وقت مخصوص، وقت مشترک نماز ظهر و عصر است، اگر كسی نماز ظهر را تا وقت اختصاصی عصر به‌جا نياورده باشد، باید نماز عصر را اقامه كند و قضای نماز ظهر را بعداً به‌جا آورد و اگر سهواً نماز ظهر در وقت مخصوص عصر و یا نماز عصر سهواً در وقت مخصوص ظهر واقع شد، صحیح است.
(مسأله 732) اگر1 پیش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه کرده است، (چنانچه در وقت مشترک باشد2) باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند3 یعنی نیّت کند که آنچه تا حال خوانده ام  و آنچه را مشغولم و آنچه بعد می خوانم همه نماز ظهر باشد، وبعداز آن كه نماز را تمام كرد، نماز عصر را بخواند4 و اگر در وقت مخصوص به ظهر باشد5،  باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند  و نماز را تمام کند و بعد نماز عصر را بخواند6 و احتیاط آن است که دوباره نماز عصر را هم بعد از آن بخواند و این احتیاط خیلی خوب است.
1- زنجانی: اگر در وقت مشترک یا وقت اختصاصی ظهر...
2- [قسمت داخل پرانتز در رسالهٔ آیات عظام: خوئی، تبریزی، سیستانی، وحید  و زنجانی نیست]
3-  زنجانی: ولی اگر نمازش شکسته است و در وقت اختصاصی ظهر، در بین نماز متوجّه  اشتباه خود شود، باید بعد از این نماز -که قطع آن خلاف احتیاط استحبابی است- هر دو نماز را به ترتیب بجا آورد.[پایان مسأله]
4- خوئی، سیستانی، تبریزی، وحید: [پایان مسأله].
5- اراکی: نمازش باطل است.[پایان مسأله]
گلپایگانی: نماز باطل است و آن را رها  می کند و هردو نماز را به ترتیب بجا می آورد و می تواند احتیاطاً نیّت را به نماز ظهر برگرداند  و نماز را تمام کند بعد هر دو نماز را به ترتیب جا آورد.
صافی: بنابراحتیاط نیّت را به نماز ظهر برگرداند  و نماز را تمام کند، بعد هر دو نماز را به ترتیب بجا آورد.
بهجت: پس اگر بعد از نماز فهمید نمازش باطل است مگر آنکه  به قصد آنچه الان وظیفه اوست بجا آورده و در تطبیق آن بر عصر اشتباه کرده  باشد نظیر اینکه به جای ظهر کلمه عصر بگوید  و اگر در اثناء متوجّه شود باید عدول کرده نیّت را به نماز ظهر برگرداند و احتیاط به اعادهٔ هر دو نماز بعد از آن ترک نشود و اگر موقعی ملتفت شد که داخل وقت مشترک شده است عدول به نماز ظهر می نماید؛ و اگر بعد از نماز فهمید نماز او صحیح است و عصر حساب می شود و اعادهٔ عصر بعد از نماز ظهر لازم نیست.
سبحانی: اگر التفات به اشتباه در وقت مختص باشد، نماز او باطل و اگر التفات در وقت مشترک بوده اگر چه شروع در وقت مختص به ظهر بوده باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام کند و بعد نماز عصر را بخواند.
6- نوری: واگر تمام نماز عصر را در وقت  اختصاصی ظهر بخواند و از وقت مشترک چیزی درک نکند، نماز باطل است و از آن صرف نظر کند و نماز ظهر و عصر را به ترتیب بجا بیاورد.
فاضل: به احتیاط واجب نیّت را به نماز ظهر بر گرداند و نماز را تمام کند، و دوباره آن را بخواند.[پایان مسأله]
*****
امام خامنه ای: مسأله ۲۹- اگر به تصور اینکه نماز ظهر خوانده است به نیت نماز عصر مشغول نماز شود و در بین نماز متوجه شود که نماز ظهر را نخوانده چنانچه در وقت مشترک نماز ظهر و عصراست  باید بلافاصله نیت خود را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام کند و پس از آن نماز عصر را به جا آورد و در صورتیکه در وقت مخصوص نماز ظهر باشد بنابر احتیاط واجب باید نیت را به نماز ظهر برگرداند و نماز را تمام کند ولی بعداً هر دو نماز (ظهر و عصر) را به ترتیب به جا آورد.
مکارم: مسأله 674- هرگاه پیش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول خواندن نماز عصر شود و در بین نماز متوجه گردد، چنانچه در وقت مشترک باشد باید عدول کند، یعنی نیّت خود را به  نماز ظهر برگرداند و قصد کند آنچه خوانده نماز ظهر است و به همین ترتیب  آن را ادامه دهد و بعد از آن که نماز را تمام کرد نماز عصر را بخواند و اگر در وقت مخصوص  ظهر باشد نماز او باطل است  و باید  نماز را به نیّت ظهر از سر بگیرد.
مظاهری: مسأله 617- اگر پیش از خواندن نماز ظهر سهوا مشغول نماز عصر شود و در بین نماز بفهمد اشتباه کرده است، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند و بعد از آنکه نماز را تمام کرد نماز عصر را بخواند و همین طور است در نماز مغرب و عشاء.
جوادی آملی: مسأله 774- رعایت ترتیب بین نماز ظهر و عصر و بین نماز مغرب و عشاء واجب است و تقدیم عمدی عصر بر ظهر و عشاء بر مغرب، موجب بطلان عصر و عشاء خواهد بود. اگر سهواً پیش از نماز ظهر، نماز عصر را شروع كند و در بین نماز بفهمد كه نماز ظهر را به‌جا نياورده، باید نیّت را به نماز ظهر برگرداند؛ یعنی قصد كند آنچه خواندم و آنچه میخوانم، همه نماز ظهر باشد؛ خواه این حالت در وقت مخصوص نماز ظهر پیدا شود؛ خواه در وقت مشترک، هر چند احتیاط مستحبْ آن است که اگر این عمل در وقت مخصوص ظهر رخ دهد، دوباره نماز ظهر پیش از عصر خوانده شود.
مسائل اختصاصی
بهجت: مسأله 616- اگر در وقت مشترک سهواً نماز عصر را بر ظهر مقدم داشت و در وقت مختص به نماز عصر فهمید آن را با همان نیّت نماز عصر تمام کند و سپس احتیاطاً نماز ظهر را به قصد ما فی الذمّه (یعنی آنچه بر ذمهٔ اوست) بخواند.
بهجت: مسأله 617- اگر مسافر، فقط وقت چهار رکعت نماز را داشت و نیّت ظهر کرد و در اثناء نماز نیّت  اقامت ده روز  یا بیشتر نمود، نماز او باطل است؛ پس آن نماز را قطع می کند و شروع به نماز عصر می نماید و بعد قضای ظهر را بجا می آورد؛ ولی اگر در این نیّت اقامت با اختیار اوست احتیاطاً این کار را نکند.
زنجانی: مسأله 741- اگر پیش از خواندن نماز ظهر، سهواً مشغول نماز عصر شود و پس از نماز متوجه اشتباه خود شود، باید نمازش را نماز ظهر قرار دهد و پس از آن نماز عصر را بخواند، و ظاهراً در اینجا فرقی نیست که این اشتباه در وقت مختص ظهر باشد یا در وقت مشترک، و بنابر احتیاط مستحب در نماز دوم قصد خصوص نماز عصر را نکند، بلکه نماز را به قصد ما فی الذمّه بجا آورد. ولی اگر نمازش شکسته است و در وقت اختصاصی نماز ظهر متوجه شود نماز ظهر را رجاءً بخواند و پس از آن باید نماز عصر را بجا آورد، و اگر در وقت مشترک متوجه شده پس از آن دو رکعت نماز به قصد ما فی الذمه بجا آورد و نیت خصوص ظهر یا عصر نکند.
سبحانی: مسأله 623- کسی که به قصد نماز عصر مثلا مشغول نماز می شود در بین نماز خیال می کند نماز ظهر می خواند مقداری از نمار را با همین حال می خواند و قبل از تمام شدن نماز یادش می آید که نماز عصر بوده و اول هم قصد نماز عصر کرده نماز او صحیح است . در این قسمت فرق بین اثناء و بعد از فراغ نیست.
(مسأله 733) در روز جمعه انسان می تواند به جای نماز ظهر دو رکعت نماز جمعه بخواند1، ولی احتیاط مستحب آن است که اگر نماز جمعه خواند نماز ظهر را هم بخواند. و این احتیاط خیلی مطلوب است.
این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست
1- سبحانی:  [پایان مسأله]
اراکی:  وافضل از نماز ظهر است.
نوری: ولی بهتر آن است که نماز جمعه بخواند...
*****
خوئی: مسأله 740- نماز جمعه واجب تخییری است به این معنی که مکلّف در روز جمعه مخیّر است که نماز جمعه را بخواند در صورتی که شرائطش موجود باشد، یا نماز ظهر بجا آورد پس اگر نماز جمعه را بجا آورد؛ کفایت از ظهر می کند.
گلپایگانی، صافی: مسأله 741- در زمان حضور امام علیه السلام واجب است انسان درروز جمعه بجای نماز ظهر دو رکعت نماز جمعه بخواند، ولی در این زمان اگر کسی نماز جمعه بخواند، احتیاط واجب آن است که نماز ظهر را هم بخواند.
زنجانی: مسأله 742- در زمان حضور امام (علیه السلام) واجب است انسان در روز جمعه به جای نماز ظهر دو رکعت نماز جمعه بخواند؛ ولی در زمان غیبت حضرت، با امکان حضور در نماز جمعه با شرایط معتبر، از مجتهد دیگر -با رعایت شرط اعلمیت- تقلید شود.
فاضل 726، مکارم 671: مسأله- نماز جمعه دو رکعت است و در روز جمعه جانشین نماز ظهر می شود و در زمان حضور پیامبر (صلی الله علیه و آله وسلم و امام معصوم علیه السلام و نائب خاصّ او ‌واجب عینی است، امّا در زمان غیبت کبری واجب تخییری می باشد، یعنی میان نماز جمعه و نماز ظهر مخیّر است، ولی در زمانی که  حکومت عدل اسلامی می باشد. و نماز جمعه اقامه شود، بهتر آن است که نماز جمعه خوانده شود.
. مکارم: احتیاط آن است که ترک نشود.
تبریزی: مسأله 738- در زمان غیبت امام علیه السلام نماز جمعه -در غیر صورتی که ذکر خواهد شد-  اگر اقامه شود مجزی از نماز ظهر نیست.
بهجت: مسأله 618- در روز جمعه انسان می تواند بنابرأظهر بجای نماز ظهر دو رکعت نماز جمعه بخواند و در عصر غیبت وجوب آن تخییری است، یعنی نماز جمعه کفایت از نماز ظهر می کند شرایط و احکام نماز جمعه در وقت مربوط به آن بیان خواهد شد.
وحید: مسأله 739- نماز جمعه با امام معصوم علیه السلام یا منصوب از قبل آن حضرت واجب تعیینی است،  و در زمان غیبت مکلّف مخیّر است که نماز ظهر بخواند یا –با اجتماع شرایط- نماز جمعه بخواند و احوط نماز ظهر است و افضل نماز جمعه است.
جوادی آملی: مسأله 775- نماز جمعه در زمان حضور امام معصوم (علیه السلام) و منصوب خاص او، واجب تعیینی است؛ به این صورت که غیر آن صحیح نیست؛ ولی در زمان غیبت معصوم (علیه السلام) واجب تخییری است؛ یعنی کسی که در نماز جمعه شرکت کرده، لازم نیست نماز ظهرِ چهار ركعتی را هم به‌جا آورد.
(مسأله 734) احتیاط واجب آن است که نماز جمعه را از موقعی که عرفاً اوّل ظهر می گویند تأخیر نیندازند و اگر از اوائل ظهر تأخیر افتاد به جای نماز جمعه نماز ظهر بخواند.
این مسأله در رساله آیت الله مظاهری نیست.
بهجت: رجوع کنید به مسأله ۱(از احکام نماز جمعه)
*****
خوئی: مسأله 740- وقت نماز جمعه، وقت زوال آفتاب است، و وقتش تا برابر شدن سایه شاخص است با شاخص بنابرأظهر.
اراکی: مسأله 728- وقت نماز جمعه از اوّل ظهر است تا وقتی که یک ساعت از اوّل ظهر بگذرد.
گلپایگانی، صافی: مسأله 742- وقت نماز جمعه از اوّل ظهر است تا مقداری که مکلّف  بتواند نماز جمعه را با شرایط آن –از تحصیل طهارت از حدث و خبث و حضور در اجتماع – بجا آورد .
زنجانی: مسأله 743- وقت نماز جمعه از اوّل ظهر است تا یک ساعت، و مراد از ساعت : یک دوازدهم روز است؛ بنابراین در فصول مختلف تغییر می کند.
تبریزی: مسأله 742- وقت نماز جمعه از اوّل ظهر است تا وقتی که سایه شاخص در طرف مشرق به اندازه خود شاخص شود.
مکارم: مسأله 733- وقت نماز جمعه از اوّل ظهر است به مقداری که اذان و خطبه ها و نماز مطابق معمول انجام شود و با گذشتن این مقدار، وقت نماز جمعه پایان می یابد و باید نماز ظهر خوانده شود.
وحید: مسأله 740 - وقت نماز جمعه مضیّق است ، و بنابراحتیاط واجب از اوّل ظهر شرعی –پس از احراز  آن به یقین یا اطمینان و غیر این ها از امّارات دخول وقت- تأخیر نیندازد.
جوادی آملی: مسأله 776- نماز ظهر روز جمعه، اگر به صورت چهار ركعت به‌جا آورده شود، وقت آن، همانند وقت سایر روزها وسیع است و اگر به صورت نماز جمعه انجام شود، وقت آن، محدود است به اینكه سایهٔ حادث شده، به اندازهٔ سایهٔ اول زوال شود، به صورتی كه بتوان در این فرصت، شرایط نماز را انجام داد و خطبه‌ها و دو ركعت آن را به طور متعادل به‌جا آورد و اگر با گذشت این اندازه از زمان، نماز جمعه ادا نشد، باید نماز چهار ركعتِ ظهر روز جمعه خوانده شود.
مساله اختصاصی
فاضل: مسأله 733- همان طور که [در مسأله شماره 731] بیان شده است، برای هر یک از نماز های ظهر و عصر و مغرب و عشا یک وقت مخصوص وجود دارد که اگر مکلّف عمداً نماز عصر را در وقت مخصوص ظهر یا نماز عشا را عمداً در وقت مخصوص مغرب بخواند نمازش باطل است، امّا اگر بخواهد نماز دیگری مانند قضای نماز صبح یا غیر آن را در وقت مخصوص ظهر یا مغرب  بخواند نمازش صحیح است.

4- گلپایگانی، تبریزی، صافی، نوری، سبحانی: ظهر شرعی در بعضی از مواقع چند دقیقه پیش از ساعت دوازده (تبریزی، نوری، سبحانی: به ساعت ظهر کوک) و گاهی چند دقیقه بعد از ساعت دوازده است.
خوئی، سیستانی، زنجانی: ظهر شرعی عبارت از گذشتن نصف روز است. مثلاً اگر روز دوازده ساعت باشد، پس از گذشتن شش ساعت از طلوع آفتاب ظهر شرعی است و اگر روز سیزده ساعت باشد پس از گذشتن شش ساعت و نیم از طلوع آفتاب  ظهر شرعی است .  (خوئی: و اگر روز یازده ساعت باشد، پس از گذشتن پنج ساعت و نیم از طلوع افتاب ظهر شرعی است  و ظهر شرعی که عبارت از گذشتن نصف از طلوع آفتاب  تا غروب آن است، در بعضی از مواقع سال  چند دقیقه  پیش از ساعت دوازده  به ساعت ظهر کوک و گاهی چند دقیقه بعد از ساعت دوازده است).
. زنجانی: و همیشه ساعت 12 ظهر شرعی نیست بلکه ظهر شرعی در بعضی از مواقع سال در شهرهای میانی ایران همچون قم و تهران چند دقیقه پیش از ساعت دوازده و گاهی چند دقیقه بعد از دوازده است. و در شهرهای شرقی ظهر زودتر و در شهرهای غربی دیرتر است.
7- ظهر شرعی عبارت از گذشتن نصف روز است؛ مثلاً اگر روز، دوازده ساعت باشد، پس از گذشتن شش ساعت از طلوع آفتاب ظهر شرعی است. و اگر روز سیزده ساعت  باشد، پس از گذشتن شش ساعت و نیم از طلوع آفتاب، ظهر شرعی است. و ظهر شرعی که عبارت از گذشتن نصف از طلوع آفتاب تا غروب آن است در بعضی از مواقع سال، به افق تهران، چند دقیقه پیش از ساعت دوازده (به ساعت ظهر کوک) و گاهی چند دقیقه بعد از ساعت دوازده است.   

  

پاسخ به احکام شرعی