خمس هدیه و...-مسائل خمس

آیات عظام: امام خمینی، امام خامنه ای، مظاهری: اگر از غير كسب مالي به دست آورد (مانند: بخشش، هبه، جایزه وصیت، مهریه، ارث، نذر، وقف و...) واجب نيست خمس آن را بدهد، اگر چه احتياط مستحب آن است كه اگر از مخارج سالش زياد بيايد، خمس آن را هم بدهد(1).

(1) آیات عظام: اراكي، خوئي، گلپايگاني، سيستاني، صافي: اگر از مخارج سالش زياد بيايد بايد خمس آن را بدهد.

آیةالله العظمی تبريزی: اگر از مخارج سالش زياد بيايد و آن هديه چيز كم يا كوچكي حساب نشود، بايد خمس آن را بدهد.

آیات عظام: فاضل لنکرانی، بهجت، مکارم شیرازی: اگر از مخارج سالش زياد بيايد بنابراحتياط واجب باید خمس آن را بدهد.

آیةالله العظمی زنجانی: چنانچه از مخارج سالش زیاد بیاید اگر مالی که به دست آورده ارزشمند باشد لازم است خمس آن را بدهد بلکه بنابراحتیاط اگر مال ارزشمندی هم نباشد خمس آن را بدهد.

آیةالله العظمی وحید: در صورتی که آن بخشیده شده قدر و قیمت معتنابهی نزد مردم داشته باشد و از مخارج سالش زیاد بیاید خمس آن را باید بدهد.

آیةالله العظمی سبحانی: واجب است خمس آن را بدهد و همچنین هر نوع درآمدی که از ناحیه غیر کسب به دست بیاید مثلا چیزی از طریق وصیت به او برسد و یا مهریه ای که زن از شوهر می گیرد فقط ارثی که از نزدیکان به انسان برسد خمس ندارد.

آیةالله العظمی مظاهری: واجب نیست خمس آن را بدهد گرچه مستحب است که اگر از مخارج سالش زیاد بیاید خمس آن را بدهد ولی اگر بداند خمس آن داده نشده است باید خمس آن را بدهد.

منبع توضیح المسائل مراجع مسأله 1753، أجوبةالإستفتائات سـؤالهای 851 تا 864

***** **** *****

هبه، هديه، جايزه بانکى، مهر و ارث

س 851: آيا هبه و هديه عيد (عيدى) خمس دارد؟
ج: هبه و هديه خمس ندارد، هرچند احوط اين است که اگر از مخارج سال زياد بيايد، خمس آن پرداخت شود.

س 852: آيا به جايزه‏هايى که توسط بانکها و صندوق‏هاى قرض‌الحسنه به افراد پرداخت مى‏شود، خمس تعلّق مى‏گيرد يا خير؟
ج: خمس در جايزه‏ها و هديه‏ها واجب نيست.

س 853: آيا مبالغى که بنياد شهيد به خانواده‏هاى شهدا مى‏پردازد، به مازاد از مخارج سال آن، خمس تعلّق مى‏گيرد؟
ج: چيزى که بنياد شهيد به خانواده‏هاى عزيز شهدا هديه مى‏کند، خمس ندارد.

س 854: آيا نفقه‏اى که شخصى از طرف پدر يا برادر يا يکى از اقوام دريافت مى‏کند، هديه محسوب مى‏شود يا خير؟ در صورتى که نفقه دهنده خمس اموال خود را نپردازد، آيا بر نفقه گيرنده پرداخت خمس آنچه که از او مى‏گيرد، واجب است؟
ج: تحقق عنوان هبه و هديه تابع قصدِ دهنده است و تا نفقه گيرنده يقين نداشته باشد که مالى که به او داده مى‏شود، متعلّق خمس است، پرداخت خمس آن واجب نيست.

س 855: به دخترم يک واحد مسکونى به عنوان جهيزيه عروسيش داده‏ام، آيا اين واحد مسکونى خمس دارد؟
ج: اگر هبه واحد مسکونى که به دخترتان بخشيده‏ايد، عرفاً مطابق شأن شما محسوب شود، و در بين سال خمسى بخشيده باشيد، دادن خمس آن واجب نيست.

س 856: آيا جايز است که انسان مالى را قبل از گذشت يک سال بر آن، به همسرش هديه دهد، با آنکه مى‏داند وى آن مال را براى خريد خانه در آينده و يا مخارج ضرورى، ذخيره خواهد کرد؟
ج: اين کار جايز است و مالى که به همسرتان بخشيده‏ايد، اگر به مقدارى باشد که عرفاً مناسب شأن شما و افراد مانند شماست و بخشش صورى و به قصد فرار از خمس هم نباشد، خمس ندارد.

س 857: زن و شوهرى براى اينکه خمس به اموال آنها تعلّق نگيرد، قبل از رسيدن سال خمسى‏شان، اقدام به هديه کردن سود سالانه خود به يکديگر مى‏کنند، اميدواريم حکم خمس آنها را بيان فرماييد.
ج: با اين‏گونه بخشش که صورى و براى فرار از خمس است، خمسِ واجب از آنان ساقط نمى‏شود.

س 858: شخصى براى رفتن به حج استحبابى مبلغى را به حساب سازمان حج واريز کرده، ولى قبل از تشرف به زيارت خانه خدا، فوت نموده است، اين مبلغ چه حکمى دارد؟ آيا مصرف کردن آن در نيابت از حج ميت واجب است؟ آيا خمس به آن تعلّق مى‏گيرد؟
ج: فيش حج که در قبال مبلغى که به حساب سازمان حج واريز کرده، دريافت نموده، به قيمت فعلى‏اش از ترکه ميت محسوب مى‏شود، و ميت اگر حج برذمّه ندارد و وصيت به حج هم نکرده، صرف آن در حج نيابى براى ميت واجب نيست، و خمس آن اگر پرداخت نشده‏ باشد، در فرض سـؤال واجب است پرداخت شود.

س 859: باغ پدرى از طريق بخشش يا ارث به پسرش منتقل شده است، آن باغ هنگام هديه يا انتقال به او بابت ارث، قيمت زيادى نداشت، ولى در حال حاضر قيمت آن هنگام فروش با قيمت قبلى آن تفاوت زيادى کرده است، آيا به آن مقدار زيادى که بر اثر افزايش قيمت حاصل شده، خمس تعلّق مى‏گيرد؟
ج: ارث و هبه و پول فروش آنها خمس ندارد، هرچند قيمت آنها افزايش يافته باشد، مگر اينکه نگهدارى آن به قصد تجارت و زياد شدن قيمت باشد؛ که در اين صورت، پس از فروش بنا بر احتياط واجب بايد خمس ارزش افزوده آن پرداخت شود.

س 860: اداره بيمه مبلغى را بابت هزينه درمان به من بدهکار است و مقرر شده که در همين روزها به من پرداخت شود، آيا به اين مبلغ خمس تعلّق مى‏گيرد؟
ج: خمس ندارد.

س 861: آيا به پولى که از حقوق ماهيانه‏ام براى خريد لوازم ازدواج در آينده، پس‌انداز مى‏کنم، خمس تعلّق مى‏گيرد؟
ج: اگر عين پولى را که بابت حقوق ماهيانه مى‏گيريد، پس‌انداز مى‏کنيد، بايد سر سال خمس آن پرداخت شود، مگر آنکه بخواهيد تا چند روز آينده صرف خريد لوازم ضرورى ازدواج نماييد.

س 862: در کتاب «تحريرالوسيله» آمده است که مهريه زن خمس ندارد و فرقى بين مهريه مدت‌دار و بدون مدت گذاشته نشده است، اميدواريم آن را توضيح فرماييد.
ج: در عدم وجوب خمس مهريه فرقى بين مهريه مدت دار و بدون مدت و بين پول نقد و کالا وجود ندارد.

س 863: دولت در ايام عيد به کارمندان خود اجناسى را به عنوان عيدى داده که مقدارى از آن تا سر سال باقى مانده است. با توجه به اينکه عيدى کارمندان خمس ندارد، ولى چون ما در برابر اين اجناس مقدارى پول پرداخت کرده‏ايم، لذا آنچه به ما داده مى‏شود هديه به معناى دقيق آن نيست، بلکه با قيمت کمترى در برابر عوض داده شده است، آيا خمس آن مقدار از کالا که در برابر آن پول پرداخت شده، بايد داده شود؟ يا اينکه بايد قيمت واقعى آن در بازار آزاد محاسبه و خمس آن پرداخت شود؟ و يا چون عيدى است، هيچ‌گونه خمسى ندارد؟
ج: در فرض مذکور نظر به اينکه قسمتى از اجناس در واقع از سوى دولت مجانى به کارمند داده مى‏شود و در برابر قسمتى پول دريافت مى‏کنند، فلذا از کالاى باقى‌مانده به نسبت مقدارى که پول در برابر آن پرداخت نموده‏ايد، واجب است که خمس عين اجناس باقى‌مانده يا قيمت فعلى آن را بپردازيد.

س 864: شخصى فوت نموده و هنگام حيات، خمسى را که بر ذمّه‏اش بوده در دفتر خود يادداشت کرده و تصميم به پرداخت آن داشته است، در حال حاضر بعد از فوت وى همه افراد خانواده او به استثناى يکى از دخترانش از پرداخت خمس خوددارى کرده و در ترکه متوفّى براى مخارج خود و ميت و غير آن، تصرّف مى‏کنند، خواهشمنديم نظر خود را در رابطه با مسائل زير بيان فرماييد:
1 ـ تصرّف در اموال منقول و غيرمنقول متوفّى توسط داماد يا يکى از ورّاث او، چه حکمى دارد؟
2 ـ غذا خوردن داماد يا يکى از ورثه در خانه او چه حکمى دارد؟
3 ـ تصرّفات قبلى اين افراد در اموال ميت و غذا خوردن آنها در خانه متوفّى چه حکمى دارد؟
ج: اگر ميّت وصيت کند که مقدارى از دارايى او به عنوان خمس پرداخت شود يا ورثه يقين پيدا کنند که وى مقدارى خمس بدهکار است، تا وصيت ميت و يا خمسى را که بر عهده دارد از ما ترک او ادا نکنند، نمى‏توانند در ترکه او تصرّف نمايند، و تصرّفات آنان قبل از عمل به وصيت وى يا پرداخت دين او، نسبت به مقدار وصيت يادين در حکم غصب است و نسبت به تصرّفات قبلى نيز ضامن هستند.