فتاوای آیت الله خوئی با حواشی آیات عظام: سیستانی و وحید خراسانی

(مسأله51) اگر شخص روزه داري در ماه رمضان بعد از غروب و بعد از افطار كردن در محل خود با هواپيما به طرف مغرب و به طرفي كه در آنجا آفتاب هنوز غروب نكرده مسافرت مي كند، پس از وصل به آن محل آيا لازم است كه تا غروب آفتاب امساك كند؟

ظاهر اين است كه واجب نباشد چون اين شخص طبق آيه مباركه (و أتمّوا الصيام إلي الليل) روزه اي را كه گرفته و تا غروب رسانده است و مقتضي ندارد كه در آن محل امساك كند.

*****

وحید: مسأله- ـ اگر روزه دار در ماه رمضان بعد از غروب با هواپیما به محلّى كه در آنجا آفتاب غروب نكرده مسافرت كند، پس از رسیدن به آن محلّ واجب نیست كه تا غروب آفتاب امساك نماید، چه در محلّ خود افطار كرده باشد و چه نكرده باشد.

سیستانی:مسأله ۲۸۷۵- اگر شخص روزه‌دار پس از غروب بی‌آنکه در شهر خود افطار کند، با هواپیما به سمت مغرب مسافرت کند و به جایی برسد که هنوز خورشید غروب نکرده است، واجب نیست تا غروب امساک کند، گرچه احتیاط مستحب امساک است.

(مسأله52) اگر شخص مكلف نماز صبح را در محل خود بجا آورد و سپس به طرف مغرب و به محلي كه هنوز صبح طلوع نكرده است، مسافرت كند و يا نماز ظهر و عصر را خوانده و بعداً به طرفي كه هنوز در آنجا ظهر نشده مسافرت مي كند و يا نماز مغرب را خوانده و بعداً به محلي كه هنوز آفتاب در آنجا غروب نكرده مسافرت ميكند، آيا لازم و واجب است كه درتمام اين موارد نمازهاي خود را اعاده كند؟

دو وجه دارد و احتياط واجب آن است كه نمازهاي خوانده شده را دوباره بخواند.

*****

وحید: مسأله- اگر مكلف نماز صبح را در محلّ خود به جا آورد، و به محلّى كه هنوز صبح طلوع نكرده مسافرت كند، و یا نماز ظهر و عصر را خوانده و به طرفى كه هنوز آن جا ظهر نشده مسافرت كند، و یا نماز مغرب را خوانده و به محلّى كه هنوز آفتاب در آن جا غروب نكرده مسافرت كند، احتیاط واجب آن است كه نمازهاى خوانده شده را دوباره بخواند.

 سیستانی:مسأله ۲۸۷۶- اگر مکلّف در شهر خود نماز صبح را بخواند، و سپس به سمت غرب مسافرت کند و به جایی برسد که هنوز فجر ندمیده است و بماند تا فجر بدمد، یا آنکه نماز ظهر را در شهر خود بخواند و سپس مسافرت کند و به شهری برسد که هنوز ظهر نشده است و بماند تا وقت داخل شود، یا آنکه نماز مغرب را در شهر خود بخواند سپس مسافرت کند و به شهری برسد که هنوز خورشید غروب نکرده است و بماند تا غروب کند ـ در همه این فرض‌ها ـ اعاده نماز واجب نیست گرچه احتیاط مستحب اعاده است.

(مسأله53) اگر شخصي وقت نماز در شهر و محل خودش گذشته باشد به اين كه آفتاب طلوع كرده و او نماز صبح را نخوانده و يا آفتاب غروب كرده و او نماز ظهر و عصر را نخوانده و سپس با هواپيما به محلي مسافرت كند كه درآنجا آفتاب طلوع نكرده و يا غروب نكرده، آيا لازم است براو نمازهايي كه از او فوت شده، به طور اداء يا قضا يا به قصد ما في الذمه بجا آورد؟

دراينجا چند وجه دارد و احتياط آن است كه نمازها را به قصد ما في الذمه اعم از قضاء و يا اداء بجا آورد.

*****

وحید: مسأله- اگر در محلّ خودش وقت نماز گذشته و نماز را نخوانده باشد ـ مثل این كه آفتاب طلوع كرده و نماز صبح را نخوانده، و یا آفتاب غروب كرده و نماز ظهر و عصر را نخوانده باشد ـ و به محلّى مسافرت كند كه در آن جا آفتاب طلوع نكرده و یا غروب نكرده است، بنا بر احتیاط واجب نمازهایى را كه از او فوت شده به قصد ما فى الذّمه ـ اعمّ از قضا و ادا ـ به جا آورد.

سیستانی:مسأله ۲۸۷۷- اگر شخصی نماز نخواند تا وقت آن گذشته و با هواپیما به جایی رفت که هنوز وقت باقی بود ـ بنا بر احتیاط واجب ـ باید نماز را به قصد «ما فی‌الذمه» یعنی بدون قصد ادا و قضا انجام دهد.

(مسأله54) اگر كسي با هواپيما مسافرت كرد و خواست نماز خود را در هوا بخواند، چنانچه بتواند نماز را رو به قبله و با ديگر شرايط بجا آورد، نماز او صحيح است و اگر نتواند در هوا  نماز را رو به قبله بجا آورد، اگر وقت نماز به اندازه اي وسعت دارد كه پس از پياده شدن مي تواند نماز را رو به قبله بجا آورد، در اين صورت نمازخواندن در هواپيما صحيح نيست1 و اگر وقت نماز تنگ شده باشد و تا موقع پياده شدن وقت آن تمام مي شود واجب است نماز را در هواپيما به آن طرفي كه گمان دارد قبله درآن طرف باشد بجا آورد و اگر علم نداشته باشد به هر طرفي كه گمان دارد قبله باشد نماز را بخواند و اگر گمان هم نداشته باشد، مي تواند به هر طرفي كه بخواهد نماز را بخواند اگر چه احتياط مستحب آن است كه در چنين حال به چهار طرف نماز بخواند و اگر اصلا متمكن از خواندن نماز در هوا به سوي قبله نمي باشد، اين شرط از او ساقط است.

1- وحید: باطل است...

*****

سیستانی:مسأله ۲۸۷۸- اگر مکلف با هواپیما سفر کند، و بخواهد در آن نماز بخواند، در صورتی که بتواند به هنگام نماز رو به قبله بودن و استقرار داشتن و دیگر شرایط را رعایت کند، نمازش صحیح است، وگرنه در صورتی که وقت داشته باشد و بتواند پس از خروج از هواپیما نماز واجد شرایط را به‌جای آورد، ـ بنا بر احتیاط ـ نمازش در هواپیما صحیح نیست. لکن اگر وقت تنگ باشد، واجب است نماز را درون هواپیما به‌جای آورد و در آن صورت اگر جهت قبله را بداند، باید بدان جهت نماز بخواند و نمازش بدون رعایت قبله ـ جز در حال ضرورت ـ صحیح نیست، و در این حال باید هرگاه هواپیما از سمت قبله منحرف شد، بدان سو رو کند، و در هنگام انحراف از قبله، از قراءت و ذکر دست بکشد، و اگر نتواند به عین قبله توجه کند، باید سعی کند بیش از (نود) درجه از قبله منحرف نشود، و اگر جهت قبله را نداند، باید بکوشد آن را مشخص کند و طبق ظنّ خود عمل نماید، و اگر نتواند ظن به دست آورد کافی است نماز را به هر جهتی که احتمال می‏دهد قبله در آن باشد، به‌جای آورد. گرچه احتیاط مستحب آن است که نماز را به چهار جهت به‌جای آورد. این در جایی است که بتواند با شناخت قبله رو به قبله باشد و اگر جز در تکبیرة الاحرام نتواند، بدان اکتفا کند و اگر اصلاً نتواند، شرط استقبال ساقط می‌شود.

و جایز است انسان قبل از وقت نماز اختیاراً با هواپیما مسافرت کند، هرچند بداند در هواپیما ناچار به نماز فاقد شرط استقبال و استقرار خواهد شد.

(مسأله 55) اگر كسي هواپيمايي سوار شود كه سرعت آن يك برابر سرعت حركت زمين بوده باشد مانند سفينه هاي فضايي و از طرف شرق به سوي غرب حركت كند و مدتي به دور زمين بگردد احتياط واجب آن است كه هر بيست و چهار ساعت نمازهاي پنجگانه خود را بجا آورد و اما گرفتن روزه، ظاهر اين است كه واجب نباشد چون اگر مسافرت در شب شروع شده باشد، واضح است كه شب روزه ندارد و اگر در روز شروع شده است، دليلي بر وجوب گرفتن روزه در چنين فرضي نداريم و اگر سرعت هواپيما دو برابرسرعت حركت زمين بوده باشد، يعني در هر دوازده ساعت يك بار دور زمين ميگردد، در فرض اين كه از شرق به غرب حركت مي كند، آيا واجب است در اين صورت نماز صبح را موقع فجر و ظهر و عصر را موقع زوال و مغرب و عشاء را موقع غروب بجاآورد و يا در هر بيست و چهار ساعت نمازها را بخواند،

 دو صورت دارد ولي احتياط واجب است بلكه ظاهر آن است كه نماز ها را بايد در موقع خود، يعني وقت فجر و زوال و غروب بجا آورد،

و اگر سرعت هواپيما خيلي زياد بوده باشد به حدي كه در هر سه ساعت كمتر يا كمتر از آن يك بار دور زمين مي گردد، در اين صورت مشكل است كه گفته شود واجب است نمازها را در موقع فجر و زوال و غروب بجا آورد بلكه احتياط واجب آن است كه درهربيست و چهار ساعت نمازها را بجا آورد و از اينجا حكم حركت هواپيما از غرب به سوي شرق نيزمعلوم مي گردد

و در صورتي كه حركت او يك برابر و يا كمتر از يك برابر حركت زمين بوده، در اين صورت واجب است نمازها را در موقع فجر و زوال و مغرب بجا آورد

و اگر سرعت هواپيما خيلي بيشتر از حركت زمين بوده باشد به حدي كه در هر سه ساعت يا كمتر از آن يك بار دور زمين مي گردد حكم آن نيز از گذشته معلوم گرديد كه بايد نمازها را در هر بيست و چهار ساعت بجا آورد.

*****

وحید: مسأله-اگر كسى هواپیمایى سوار شود كه سرعت حركت آن برابر سرعت حركت زمین باشد و از طرف شرق به سوى غرب حركت كند و مدّتى به دور زمین بگردد، بنابر احتیاط واجب در هر بیست و چهار ساعت نمازهاى پنجگانه خود را انجام دهد و قضاى آن نماز و روزه را هم به جا آورد.

و اگر سرعت حركت هواپیما دو برابر سرعت حركت زمین باشد واجب است نماز صبح را موقع طلوع فجر، و ظهر و عصر را موقع زوال آفتاب، و مغرب و عشا را موقع غروب به جا آورد.

و اگر سرعت حركت به حدّى باشد كه در هر سه ساعت ـ مثلاً ـ یك بار دور زمین مى گردد، بنا بر احتیاط واجب نمازها را در موقع طلوع فجر و زوال آفتاب و غروب بخواند، و در هر بیست و چهار ساعت هم یك بار دیگر پنج نماز را به جا آورد.

واگر هواپیما از غرب به سوى شرق حركت كند، در صورتى كه حركت او برابر و یا كندتر از حركت زمین باشد، واجب است نمازها را در موقع طلوع فجر و زوال آفتاب و غروب به جا آورد.

و اگر سرعت هواپیما بیشتر از حركت زمین باشد به حدّى كه ـ مثلا ـ در هر سه ساعت یك بار دور زمین مى گردد احتیاط گذشته مراعات شود.

سیستانی:مسأله ۲۸۷۹- اگر شخص سوار هواپیمایی شود که سرعت آن برابر سرعت حرکت زمین باشد و از شرق به غرب حرکت کند و مدتی به گردِ زمین بچرخد، احتیاط واجب آن است که در هر بیست و چهار ساعت، نمازهای پنج‌گانه را به نیت قربت مطلق به‌جای آورد. لکن روزه را باید قضا کند.

و اگر سرعت هواپیما دو برابر سرعت حرکت زمین باشد، طبیعتاً هر دوازده ساعت یک‌بار به گرد زمین خواهد چرخید، و در بیست و چهار ساعت دوبار فجر و زوال و غروب خواهد داشت. و احتیاط واجب آن است که با هر فجر نماز صبح و پس از هر زوال نمازهای ظهر و عصر، و پس از هر غروب، نمازهای مغرب و عشا را، به‌جای آورد.
و اگر با سرعت بالایی به گرد زمین بچرخد و مثلاً هر سه ساعت ـ یا کمتر ـ یک‌بار زمین را دور بزند، به هنگام هر فجر و زوال و غروب، نماز واجب نیست، و ـ احتیاط واجب ـ آن است که در هر بیست و چهار ساعت، به نیت قربت مطلق، نمازهای پنج‌گانه را به‌جای آورد، با این ملاحظه که نماز صبح را میان طلوع فجر و آفتاب و نمازهای ظهر و عصر را میان زوال و غروب و نمازهای مغرب و عشا را میان غروب و نیمه‌شب به‌جای آورد.
از این مسأله، روشن می‌شود که اگر از مغرب به مشرق می‌رود و سرعت آن برابر سرعت حرکت زمین است، باید نمازهای پنج‌گانه را در اوقات خود به‌جای آورد. و همچنین اگر سرعت آن کمتر از سرعت حرکت زمین باشد، اما اگر سرعت آن بسیار بیشتر از سرعت حرکت زمین باشد، به صورتی که مثلاً هر سه ساعت ـ یا کمتر ـ یک‌بار زمین را دور بزند، حکم مسأله از آنچه گذشت، روشن می‌شود.

(مسأله56) كسي كه وظيفه او روزه گرفتن در مسافرت است مانند مكاري و كساني كه سفر شغل آنان مي باشد اگر پس از طلوع صبح و نيت روزه با هواپيما به محل ديگري مسافرت بكند كه در آنجا صبح نشده باشد آيا خوردن و آشاميدن و بجا آوردن ساير مفطرات بر او جايز است يا نه؟

ظاهر آن است كه جايز باشد بلكه شبهه اي در جايز بودن آن نيست چون او درمحلي وارد شده است كه آنجا شب است و شب روزه گرفتن جايز نيست.

*****

وحید: مسأله- كسى كه وظیفه او روزه گرفتن در مسافرت است، مانند كسانى كه سفر شغل آنان مى باشد، اگر پس از طلوعِ صبح و نیتِ روزه با هواپیما به محلّ دیگرى مسافرت كند كه در آنجا صبح نشده باشد، به جا آوردن مفطرات براى او جایز است.

سیستانی:مسأله ۲۸۸۰- اگر آن که وظیفه‌اش روزه گرفتن در سفر است، پس از طلوع فجر در شهر خود، با نیت روزه، از طریق هوایی سفر کند و به شهری برسد که هنوز فجر طلوع نکرده است، می‌تواند تا طلوع فجر آنجا مفطرات روزه ـ مثل خوردن و آشامیدن ـ را انجام دهد.

مسأله اختصاصی

سیستانی:مسأله ۲۸۸۲- اگر کسی که وظیفه‌اش روزه گرفتن در سفر است، از شهر خودش که هلال ماه رمضان در آن دیده شده به شهری سفر کند که به دلیل اختلاف افق هنوز هلال در آن دیده نشده است، روزه آن روز بر او واجب نیست. و اگر در شهری که هلال ماه شوّال در آن دیده شده عید کند و سپس به شهری سفر کند که به دلیل اختلاف افق، هنوز هلال در آن دیده نشده است، ـ بنا بر احتیاط واجب ـ باید بقیه آن روز را امساک کند و قضای آن را نیز به‌جای آورد.

(مسأله57) اگر كسي در ماه رمضان بعد از ظهر مسافرت كرد و به شهر ديگري رسيد كه درآنجا ظهر نشده است آيا واجب است كه امساك كند و روزه را به آخربرساند؟ ظاهر آن است كه واجب است امساك كند و اطلاق دليلي كه دلالت كرده است وظيفه كسي كه بعد از ظهر در ماه رمضان از محلخود مسافرت مي كند امساك و خودداري از انجام مفطرات تا شب مي باشد، شامل اين مورد نيز مي شود.

*****

وحید: مسأله- اگر كسى در ماه رمضان بعد از ظهر مسافرت كرد و به شهر دیگرى رسید كه در آن جا ظهر نشده واجب است امساك كند و روزه را به آخر برساند.

سیستانی: مسأله ۲۸۸۱- اگر کسی در ماه رمضان پس از زوال خورشید، از شهر خود سفر کند و به شهری برسد که در آن هنوز وقت زوال نشده است ـ بنا بر احتیاط واجب ـ باید روزه آن روز را تمام کند و قضا بر او واجب نیست.

(مسأله58) اگر فرض شود كه شخص مكلف در محلي است كه روز آن شش ماه و شب آن شش ماه است و مي تواند هجرت كند و منتقل شود به شهري كه نماز و روزه را به وقتش بجا آورده  واجب است كه هجرت كند و اگر نمي تواند مهاجرت كند احتياط واجب آن است كه در هر بيست و چهار ساعت نماز پنجگانه را بجا آورد.

*****

وحید: مسأله - اگر فرض شود كه مكلّف در محلّى است كه روز آن شش ماه و شب آن شش ماه است، و مى تواند هجرت كند به شهرى كه نماز و روزه را در وقت شرعى به جا آورد، واجب است هجرت كند، و اگر نمى تواند هجرت كند، بنابر احتیاط واجب در هر بیست و چهار ساعت یك بار نمازهاى پنجگانه را به جا آورد، و قضاى آنها را نیز انجام دهد، و باید روزه را قضا كند.

سیستانی: مسأله ۲۸۸۳- اگر مکلّف در جایی باشد که روز آن شش ماه، و شب آن شش ماه باشد، در مورد نماز ـ بنا بر احتیاط واجب ـ باید ملاحظه نزدیکترین مکانی کند که هر بیست و چهار ساعت یک شبانه‌روز دارد، و به نیت قربت مطلق نمازهای پنج‌گانه را طبق اوقات آنجا به‌جای آورد. و اما در مورد روزه واجب است که در ماه رمضان به شهری برود که بتواند در آن روزه بگیرد، یا بعد از آن برود و قضا کند؛ و اگر نمی‌تواند، به‌جای روزه، باید فدیه بدهد.

لکن اگر در شهری باشد که در هر بیست و چهار ساعت، شبانه‌روزی دارد ـ گرچه روزش بیست و سه ساعت، و شبش یک ساعت، و یا برعکس باشد ـ حکم نماز تابع اوقات خاصّ آن است.
اما نسبت به روزه پس در صورت توانایی، روزه ماه رمضان بر او واجب است و در صورت عدم توانایی اگر بخاطر طول روز و شدت تشنگی ـ مثلا ـ روزه بر او مشقت شدیدی داشته باشد که معمولا قابل تحمل نیست بنا بر احتیاط واجب باید از طلوع فجر به نیت قربت مطلق از مفطرات اجتناب کند تا آنکه ادامه امساک بر او به آن مرحله از مشقت برسد که در این صورت می‌تواند بخورد و بیاشامد، ولی بنا بر احتیاط واجب در خوردن و نوشیدن باید به مقدار ضرورت اکتفا کند و در بقیه روز مفطرات را به‌جا نیاورد. و اگر عدم توانایی روزه گرفتن به جهت ضرر باشد پس حکم بیمار بر او مترتب است و روزه از او ساقط می‌شود، و اگر بتواند قضای آن را به‌جای آورد، قضای آن واجب است وگرنه بر او فدیه لازم است.