مسائل و مطالبی مفید

بسم الله الرحمن الرحیم

((قسمت اول))

تقلید و معنای آن

1) از نظر لغت:

تقلید مصدر عربی باب تفعیل از مادّه «قَلَد» به معنای کسی را ملازم چیزی یا شخصی نمودن و نیز به گردن نهادن به کاری است. و به عبارت دیگر تقلید در لغت به معنای قلاده بر گردن انداختن است.

2) از نظر اصطلاح:

این واژه در اصطلاح فقهی به معنای التزام به عمل و گفتار مجتهد معیّن است. و وقتی می‌گویند عامی از مجتهد تقلید می‌کند، یعنی گفتارش را به گردن میگیرد. عامی «مقلِد» و مجتهد «مقلَد» نامیده می‌شوند.

تعریف تقلید در منابع اصولی و فقهی

1- برخی از فقها تقلید را متمایز از عمل کردن به حکم شرعی دانسته اند و آنرا اخذ و گرفتن فتوای مجتهد یا پذیرفتن آن یا ملتزم شدن به آن تعریف دانسته‌اند.

2- برخی از فقها تقلید را پیروی عملی از فتوای مجتهد جامع الشرایط دانسته‌اند.

مصادیق تقلید

از دیدگاه فقه اسلامی، تقلید دو قسم هست: 1- واجب؛ 2- غیرمجاز.

* اقسام غیر مجاز:

1. ضروریات[1]، 2. بدیهیات، 3. مسلّمات، 4. عقایدی که باید به آنها یقین یا اطمینان داشت، مانند: اصول دین و...

* قسم واجب: تقلید غیرعالم (عامی) از عالم (فقیه و مجتهدجامع الشرایط) در فروع دین.

تقلید مجتهد

در معارف اسلامی، تقلید بر مجتهد حرام است اما فرد غیرمجتهد یا کسی که در برخی موضوعات، عامی محسوب می‌شود، و واجب هست تقلید کند.

عمل بدون تقلید

اگر کسی بدون تقليد عمل کند اعمالش باطل هست، اما اگر تقلید کند درصورتي اعمال گذشته اش صحيح است كه:

1) بفهمد به وظيفه واقعيش رفتار كرده؛

2) عملش با فتواي مجتهدي كه وظيفه اش تقليد از او بوده مطابق باشد؛

3) عملش با فتواي مجتهدي كه فعلاً بايد از او تقليد كند مطابق باشد.

بسم الله الرحمن الرحیم

((قسمت دوم))

شرایط مرجع تقلید: (مجتهد جامع الشرایط کیست؟)

فقط صرف مجتهد بودن برای تقلید کافی نیست بلکه مجتهد باید شرایطش کامل برای تقلید داشته باشد تا تقلید از او جایز باشد[2] و آن شرایط این هست: 1-  مرد باشد؛ 2- بالغ باشد؛ 3- عاقل باشد؛ 4- شيعۀ دوازده امامي باشد؛ 5- حلال زاده باشد؛ 6- زنده باشد؛ 7- عادل باشد؛ 8- حريص به دنيا نباشد؛ 9- از مجتهدين ديگر اعلم باشد.

از کجا بفهمیم مجتهد جامع الشرایط کیست؟

برای شناخت مجتهد اعلم سه راه هست:

اول: خود انسان يقين كند که مجتهدی اعلم هست؛ (مثل آن كه از اهل علم باشد و بتواند مجتهد اعلم را تشخیص دهد)؛

دوّم: دوعالم عادل خبره كه مجتهد اعلم شناسند اعلمیت كسي را تصديق كنند؛ (بشرط آنكه دو عالم عادل ديگر با گفتۀ آنان مخالفت نکنند)؛

سوم: عدّه اي از اهل علم خبره اعلم شناس که از گفتۀ آنان اطمينان پيدا شود اعلمیت كسي را تصديق كنند.

راههای به دست آوردن فتوای مجتهد:

به دست آوردن فتوي و مجتهد چهار راه  دارد:

اول: شنيدن از خود مجتهد.

دوم: شنيدن از دو عادل كه فتواي مجتهد را نقل كنند؛

سوم: شنيدن از شخص مطمئن و راستگو؛

چهارم: ديدن در رساله مطمئن مجتهد.

بسم الله الرحمن الرحیم

((قسمت سوم))

آیا میتوان از کسی تقلید کرد که فتوایش آسان باشد:

پاسخ این هست که: خیر نمیتوان از چنین کسی صرفاً به این دلیل که فتوایش آسان هست تقلید کرد و اصلاً چنین هدفی در تقلید، مبنای تقلید صحیح و درست نیست و اگر از کسی که فتوایش آسان باشد و فتوایش مخالف فتوای اعلم باشد ولی خود آن مجتهد غیر اعلم باشد و فتوایش موافق با احتیاط نیز نباشد تقلید شود، چنین تقلیدی صحیح نیست.

آیا میتوان مرجع تقلید را تغییر داد:

پاسخ این هست که چند صورت دارد:

1) مجتهد دیگر نسبت به مجتهدی که فعلاً از او تقلید میکند اعلم باشد؛ (در چنین صورتی تغییر واجب هست)؛

2) مجتهد دیگر نسبت به مجتهدی که فعلاً از او تقلید میکند اعلم نباشد؛ (در چنین صورتی تغییر جایز نیست)؛

3) مجتهد دیگر با مجتهدی که فعلاً از او تقلید میکند مساوی بباشد؛ (درچنین صورتی نیز بفتوای اکثر مراجع عظام تغییر جایز نیست)؛

اقسام نظر مجتهد و مرجع تقلید:

1) فتوا؛ (مقلّد نمیتواند از فتوای مرجعش به فتوای مرجعی دیگر عمل کند).

2) احتیاط؛ (احتیاط دو قسم هست: 1- واجب؛ 2- مستحب).

الف: (مقلّد در احتیاط واجب یا باید به آن عمل کند و یا بفتوای مرجع تقلیدی که پس از مرجع تقلید خودش از سایر مراجع اعلم باشد رجوع کند ===== مقلّد در احتیاط مستحب میتواند به آن عمل کند یا نکند).

3) حکم. (تفاوت فتوا و حکم: * فتوا یعنی بیان حکم شرعی؛ * حکم یعنی بیان مصداق حکم شرعی).

تقلید از مجتهدی که از دنیا رفته:

تقلید از میّت دو صورت دارد:

1- تقلید ابتدائی؛ (تقلید ابتدائی جایز نیست و بریء الذمّه کننده تکالیف مقلّد نمی باشد).

2- باقی ماندن بر تقلید از میّت (باقی ماندن بر تقلید میت باید با اجازه مجتهد زنده باشد «در این مسأله اختلاف هست»).

بسم الله الرحمن الرحیم

((اهمیت دعا))

انسان حتماً باید بداند که مخلوق خالقی هست که به تمام نیازها و مصلحتهای او واقف هست و لذا در تمام مشکلات زندگی و نیز برای تمام موفقیتهایش باید از خالقش درخواست کند و فقط به خالقش پناهنده شود و فقط از او بخواهد. (به چنین درخواستی دعا میگویند).

دعا در قرآن‏

(غافر/۶۰).

مرا بخوانيد تا (دعاي) شما را بپذيرم! كساني كه از عبادت من تكبر مي‏ ورزند به زودي با ذلت وارد دوزخ مي‏شوند.

(بقره، آيه 186)

... دعاى دعا كننده راهنگامى كه مرا بخواند اجابت مى‏كنم...

(انعام، آيات 64و63)

بگو چه كسى شما را از تاريكى خشكى و دريا نجات مى‏دهد كه او را با تضرّع ‏در نهان مى‏خوانيد كه اگر ما را از اين نجات داد هر آينه شكر گزار خواهيم بود؟ بگو:خدا شما را از آن و از هر سختى و اندوه نجات مى‏دهد سپس شما شرك مى‏آوريد.

(اعراف، آيه 56)

و در زمين بعد از اصلاح آن، فساد نكنيد و خدا را از روى بيم و اميد بخوانيد،همانا رحمت خدا به نيكوكاران نزديك است.

دعا در سنّت و حدیث‏

كافى ج2، ص467، ح6

شما را سفارش مى كنم به دعا كردن، زيرا با هيچ چيز به مانند دعا به خدا نزديك نمى شويد و دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را، به خاطر كوچك بودنش رها نكنيد، زيرا حاجتهاى كوچك نيز به دست همان كسى است كه حاجتهاى بزرگ به دست اوست.

كافى ج2، ص148، ح3

هر كس در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد ، خداوند هر خواسته اى كه او داشته باشد اجابت برایش اجابت می كند.

بسم الله الرحمن الرحیم

((شرایط استجابت دعا))

دعا با مال حلال و رد کردن حقّ الناس

بحارالأنوارج90، ص321، ح31

هر كس بخواهد دعايش مستجاب شود، بايد كسب خود را حلال كند و حق مردم را بپردازد. دعاى هيچ بنده اى كه مال حرام در شكمش باشد يا حق كسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى رود.

امید به خداوند داشتن

كافى ج2، ص148، ح3

هر كس در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد ، خداوند هر خواسته اى كه او داشته باشد اجابت برایش اجابت می كند.

باز کردن گره از کار دیگران

نهج الفصاحه

هر كس مى خواهد دعايش مستجاب شود و غمش از بين برود بايد گره از كار گرفتارى باز كند.

نافرمانی پدر و مادر

گناهی كه نعمت ها را تغيير مى دهد، تجاوز به حقوق ديگران است. گناهى كه پشيمانى مى آورد، قتل است. گناهى كه گرفتارى ايجاد مى كند، ظلم است. گناهى كه آبرو مى بَرد، شرابخوارى است. گناهى كه جلوى روزى را مى گيرد، زناست. گناهى كه مرگ را شتاب مى بخشد، قطع رابطه با خويشان است. گناهى كه مانع استجابت دعا مى شود و زندگى را تيره و تار مى كند، نافرمانى از پدر مادر است.

ترک امر به معروف و نهی از منکر

هرگاه (مردم) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلّط گرداند و نيكانشان دعا كنند امّا دعايشان مستجاب نشود.

ترک پیروی از نیکان اهل البیت

هرگاه (مردم) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلّط گرداند و نيكانشان دعا كنند امّا دعايشان مستجاب نشود.

دعا کردن برای دیگران

كافى ج2، ص 507، ح1

دعایی که بیشتر امید اجابت آن می رود و زودتر به اجابت می رسد،‌ دعا برای برادر دینی است در پشت سر او.

یقین به اجابت دعا داشتن

بحارالأنوارج90، ص321

خدا را بخوانید و به اجابت دعای خود یقین داشته باشید و بدانید که خداوند دعا را از قلب غافل بیخبر نمی پذیرد.

مهلت دادن به تنگدست

نهج الفصاحه

هر كس مى خواهد دعايش مستجاب و اندوهش برطرف شود، به تنگدست مهلت دهد.

در هنگام آسایش دعا کردن

كافى ج2، ص 472، ح4

هركه خوش دارد دعايش هنگام سختى مستجاب شود، هنگام آسايش، بسيار دعا كند.

با گناه راه دعا را نبستن

تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 193 ، ح 3768

اجابت دعایت را دیر مپندار، در حالی که خودت با گناه راه اجابت آن را بسته ای.

 ((مواردی که دعا به استجابت نزدیک تر هست))

دعای روزه دار

بحارالأنوارج93، ص255، ح 33

دعاى شخص روزه دار هنگام افطار مستجاب مى شود.

دعا با بسم الله الرحمن الرحيم

الدعوات(راوندی) ص 52 ، ح 131

دعايى كه با بسم اللّه  الرحمن الرحيم شروع شود، رد نمى شود.

دعا کردن با لقمه حلال

هر كس از لقمه حلال بخورد، قلبش صفا و رقت مى يابد، چشمانش از ترس خداوند متعال پر اشك مى شود و براى (استجابت) دعايش مانعى نمى باشد.

خواندن نماز شب

ارشاد القلوب(دیلمی) ج 1، ص 191

نماز شب، موجب رضايت پروردگار، دوستى فرشتگان، سنت پيامبران، نور معرفت، ريشه ايمان، آسايش بدن ها، مايه ناراحتى شيطان، سلاحى بر ضدّ دشمنان، مايه اجابت دعا، قبولى اعمال و بركت در روزى است.

دعا نزد قبر حسین (علیه السلام)

کامل الزیارات ص 168

حسين، بزرگ مرد كربلا، مظلوم و رنجيده خاطر و لب تشنه و مصيب زده به شهادت رسيد. پس خداوند، به ذات خود، قسم ياد كرد كه هيچ مصيبت زده و رنجيده خاطر و گنهكار و اندوهناك و تشنه اى و هيچ بَلا ديده اى به خدا روى نمى آورد و نزد قبر حسين علیه السلام دعا نمى كند و آن حضرت را به درگاه خدا شفيع نمى سازد، مگر اين كه خداوند، اندوهش را برطرف و حاجاتش را برآورده مى كند و گناهش را مى بخشد و عمرش را طولانى و روزى اش را گسترده مى سازد. پس اى اهل بينش، درس بگيريد!

دعا هنگام رقّت قلب

بحارالأنوارج90، ص347، ح 14

دعا كردن را در هنگام رقّت قلب غنيمت شمريد، كه رقت قلب، رحمت است.

دعا به شرط داشتن هوای خوشنودی خدا

 كافى ج 2 ، ص 62، ح 11

كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى خدا خطور نكند، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند.

دعا هنگام آسایش

نهج  الفصاحه 

هر كس دوست دارد خداوند هنگام سختى ها و گرفتارى ها دعاى او را اجابت كند، در هنگام آسايش، دعا بسيار كند.

دعای پرنفوذ پدر و مادر

امالی شیخ طوسی، ص280 و وسائل الشیعه، ج7، ص130.

سه دعاست که از پروردگار در حجاب نمی‌ماند و قطعاً مستجاب می‌گردد:

1- دعای پدر و مادر در حق فرزندی که نسبت به والدین خود نیکوکار باشد؛ و دعای ایشان آنگاه که در حق فرزند نفرین نماید.

2- نفرین مظلوم نسبت به ظالم، و دعای او (مظلوم) در حق کسی که انتقام وی را از ستمگر بستاند.

3- دعای مؤمن آنگاه که دعای مرد مؤمن در حق برادر مؤمن خود که به خاطر ما، او را کمک مالی کرده باشد و نفرین او در حق برادرش که به وی محتاج شده و او می توانسته است نیازش را برطرف سازد و نکرده است.

((نکاتی در باره دعا))

گاهی مستجاب نشدن دعا بخاطر مصالحی هست

كافى ج 2 ، ص 489، ح 3

هر آينه بنده دعا مى كند و خداوند عزوجل به دو فرشته مى فرمايد: من دعاى او را مستجاب كردم اما حاجتش را نگه داريد، زيرا دوست دارم صداى او را بشنوم و همانا بنده دعا مى كند و خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد: زود خواسته اش را برآوريد كه من خوش ندارم صداى او را بشنوم.

گاهی مستجاب نشدن دعا بخاطر این است که خداوند دوست دارد صدای بنده اش را بشنود

قال علی (علیه السلام): رُبَّمَا سَأَلْتَ الشَّيْ‏ءَ فَلَا تُؤْتَاهُ وَ أُوتِيتَ خَيْراً مِنْهُ عَاجِلًا أَوْ آجِلًا أَوْ صُرِفَ عَنْكَ لِمَا هُوَ خَيْرٌ لَكَ فَلَرُبَّ أَمْرٍ قَدْ طَلَبْتَهُ فِيهِ هَلَاكُ دِينِكَ لَوْ أُوتِيتَهُ فَلْتَكُنْ مَسْأَلَتُكَ فِيمَا يَبْقَى لَكَ جَمَالُهُ وَ يُنْفَى عَنْكَ وَبَالُهُ.

مجموعه ورام  ج 2 ، ص 104

گاه چيزى را (از خدا) مى خواهى اما به تو داده نمى شود و دير يا زود بهتر از آن به تو داده مى شود، يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است از برآورده شدن خواسته ات دريغ مى شود، زيرا بسا خواسته اى كه اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دين تو مى انجامد، پس، چيزى بخواه كه زيبايى و نيكيش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد.