علم و دانش امام سجاد علیه السلام
تمام صفات و ویژگیهاى ارزشى انسان بر محور عقل و علم او سنجیده مى شود. و امام دو بینش شیعه کسى است که در عقل و علم و نیز اعمال ارزشى ، سرآمد همه خلق است . و خداوند براساس این شایستگى هاى واقعى ، ایشان را به امامت و پیشوایى دینى و دنیایى برگزیدهاست .
خداوند در قرآن مى فرماید:
قل هل یستوى الذین یعلمون و الذین لا یعلمون
یعنى ؛ اى پیامبر! بگو آیا براستى اهل دانش وآگاهى با آنان که دانش و علم ندارند، برابرند! هرگز!
و نیز مى فرماید:
یرفع الله الذین امنوا منکم والذین اوتوا العلم درجات
یعنى ؛ خداونداز میان شما انسانها، کسانى را که داراى ایمان هستند و نیز آنان را که علم و دانش عطا شده اى ، برترى مى بخشد.
در این آیات ایمان و علم دو ملاک فضیلت و شرافت انسان بر دیگران معرفى شده است . و بى تردید ائمه که در پیشگاه خداوند برگزیده و ممتازند، ملاک این امتیاز را از ناحیه علم برتر و ایمان مستحکم خویش دارند. با این ویژگى که علم ایشان برگرفته شده از علوم بشرى نیست ،بلکه چونان دانش انبیاء مستند به تعلیم الهى است .
خداوند درباره یحیى مى فرماید:
یا یحیى خذالکتاب بقوة و اتیناه الحکم صبیا
یعنى ؛خداوند وحى فرستاداى یحیى کتاب و مطالب وحى را با قدرت و جدیت دریافت کن . ما به اویحیى حکم نبوت را به هنگامى که خردسال بود عطا کردیم .
علمى که از سوى خداوند به کسى عطا شده باشد،خردسالى یا بزرگسالى آن شخص فرقى نمى کند بلکه در طفولیت مى تواند به همان اندازه وکاردان باشد که در بزرگى !
قرآن درباره گفتن عیسى علیه السلام در کودکى ، مى فرماید:
قال انى عبدالله آتانى الکتاب و جعلنى نبیا.
یعنى ؛من بنده خدایم و خداوند به من کتاب آسمانى انجیل عطاکرده و مرا پیامبر قرار داده است .
امام سجاد درباره الهى بودن علم ائمه وگستردگى دامنه آن مى فرماید:
محمد صلى الله علیه و آله براستى امین خداوند در زمین بود و چون به ملاقات حق شتافت ، اهل بیت او، وارثان وى و امینان خدا در زمین شدند. علم منابا و بلایا، نسب عرب ، طهارت مولد آنان ، نام شیعیان و نام پدران ایشان نزد ماست . ما برگزیدگان خدا و اوصیاى پیامبریم و از هر فرد دیگر، به قرآن و دین سزاوارتریم . در مراتب عالى علم قرار داریم و علوم همه انبیاء نزد ما به ودیعت نهاده شده است
به هنگام رحلت امام سجاد علیه السلام ، زمانىکه آن حضرت در بستر بیمارى قرار داشت گروهى از شیعیان براى عیادت آن حضرت به حضوروى مى رسیدند. در حضور آن جمع ، امام سجاد علیه السلام رو به جانب فرزندش باقرالعلوم علیه السلام کرد و فرمود: این صندوق را نزد خود حفظ کن ، در این صندوق طلا و نقره ذخیره نشده ، بلکه در آن مجموعه اى از دانشهاست
آنچه در ادواربعد از زبان امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام درباره معارف دین و فقه و تفسیر عقاید و اخلاق و... صادر شدت تمامى آن و مطالبى است که در نزد امام سجادعلیه السلام وجود داشت و از آن حضرت به سایر امامان بعدى منتقل گردید. ولى آن امامو پیشواى صالحان ، کمتر فرصت یافت تا علوم خویش را در محافل علمى و! برکرسى استادىبه شاگردانش ابلاغ کند. با این حال هیچ کتابى را در زمینه زهدو نیایش و موعظه نمى توان یافت ، جز این که سخنان و نیایشهاى امام سجاد علیه السلام زینت بخش آن است
دانش و فضایل امام سجاد علیه السلام چیزىنبود که فقط دوستان و شیعیان بدان معتقد باشند بلکه حتى منکران مقام ولایت و نیزمعاندان خاندان رسالت در مواردى به ناگزیر سر تعظیم در برابر کمالات ایشان فرود مى آورند. چنان که عبدالملک مروان در پاسخ نامه امپراطور روم درماند و چاره را در آن دید که نظر امام سجاد علیه السلام را درباره آن جویا شود و پاسخ آن حضرت را به امپراطور روم بنویسد
احکام و مسایل فقهى
زهرى مى گوید: به حضور على بن الحسین علیه السلام رسیدم ، آن حضرت از منپرسید:
گفتگوى شما با اصحاب چه بود؟
گفتم : بحث ما درباره روزه هاى واجب بود. نظر من و اصحابم بر این بود که ما جز روزه ماه مبارک رمضان ، روزه واجب دیگرىنداریم .
امام فرمود: چنین نیست که پنداشته اید. روزه چهل قسم دارد. ده قسم آن واجب ده قسم آن حرام و ده صورت آن محل تخییر و سه قسم دیگر آن روزه اذن و هفت صورت باقیمانده روزه تاءدیب و... است .
سپس امام سجاد علیه السلام به شرح و تفصیل این موارد پرداخت و در هر مورد به آیه اى از آیات قرآن استشهاد مى نمود. و در پایان به نظریات مختلف هر یک از فقهاى عامه در آن مسایل اشاره مى فرمود
امام سجاد علیهالسلام تنها مرجع فقهى شیعیان نبود بلکه فقهاى عامه نیز در بسیارى از مسایل خود به ایشان مراجعه مى کرده اند. چنان که زهرى براى دانستن حکم قتل غیر ممد در صورتى که مقتول برده باشد، به امام سجاد علیه السلام مراجعه کرده و حکم را از وى دریافت داشته است
امام سجاد علیه السلام سرور فقیهان
در عصر امام سجاد علیه السلام فقهاى زیادى - بویژه در شهرمدینه - مى زیسته اند، از آن جمله اند: ابوحازم ، محمد بن شهاب زهرى ، سفیان عیینه، نافع بن جبیر، سعیدبن مسیب ، عروة بن زبیر، ابوبکر بن عبدالرحمان بن حارث بن هشام، قاسم ین محمد بن ابى بکر، سالم بن عبدالله و...
شگفت این است که وفات این فقهادر فاصله اى بسیار کم نسبت به یکدیگر واقع شد به طورى که مورخان سال 95 را که بیشترین فقها در آن سال بدرود حیات گفتند سنة الفقهاءنامیدند
در عصرى که که فقهاى متعدد در آن حضورداشتند، مقام فقهى و علمى امام سجاد علیه السلام به حدى بارز و آشکار بود که ابن جوزى عنوان سید الفقهاءرا به آن حضرت مى دهد. و ازبسیارى نقل مى کند: ما راءینا افقه من على بن الحسین علیهالسلام
یعنى ؛ ما در میان فقیهان ، داناتر و فقیه تراز امام سجاد علیه السلام نیافتیم
درمیان شاگردان امام سجاد علیه السلام چهره برخى از صحابه ویاران رسول خدا نیز مشهود است . مانند: جابربن عبدالله انصارىمتولد 78 هجرى، واثله کنانى متولد 83 هجرى، سعید بن مسیب بن حزن و سعید بن جهان کنونى ،مولى ام هانى .
بسیارى از تابعین نیز افتخار شاگردى در مکتب آن حضرت را یافته اند، مانندسعید بن جبیر، محمد بن جبیر، ابوخالد کابلى ، قاسمبن عوف ، اسماعیل بن عبدالله بن جعفر ابراهیم حسن فرزندان محمد حنفیه ، حبیب بن ابى ثابت ، ابویحیى اسدى ، ابو حازم اعرج وسلمة بن دینار مدنى .
آن دسته ازشاگردان امام سجاد - علیه السلام - که توفیق درک محضر برخى از امامان بعدى را نیزداشته اند، عبارتند از:ابوحمزه ثمالى ، فرات بن احنف ، جابربن محمد ابن ابىبکر، ایوب بن حسن ، على بن کیسان حمید بن موسى کوفى ، ضحاک بن مزاحم خراسانى ، طاوسبن کیسان ، حمید بن موسى کوفى ، ابان بن تغلب بن رباح ، سدیرین حکیم بن صهیب صیرفى، قیس بن رمانه ، عبدالله البرقى و فرزدق بن غالب
منبع: امام سجاد علیه السلام جمال نیایشگران، نگارش : احمد ترابى
|
