احکام وقف

بزرگ نمایی کوچک نمایی

1- احیاء حریم وقوفه توسط مستأجر

سؤال: شخصى، قطعه زمین موقوفه اى را از متولّى اجاره مى کند، بعد از اجاره، قسمتى از زمینهاى موات حریم آن رانیز احیا مى کند. آیا متولّى مى تواند زمین مزبور را که مستأجر احیا کرده است جزء وقف محسوب دارد یا مستأجر مالک آن مى شود؟

 پاسخ:چنانچه حریم شرعى بوده مستأجر حقّ احیا نداشته و مالک نمى شود و مادام که مدّت اجاره زمین تمام نشده مستأجر حقّ استفاده از آن را دارد و باید اجاره آن را بدهد ومتولّى نمى تواند از او بگیرد ولى بعد از اتمام مدّت اجاره، حقّى براى مستأجر باقى نیست.

2- تصرف در آب و زمین موقوفه

سؤال: آیا نوع تصرّف آب و زمین موقوفه اى که در دست شخصى است، تصرّف خاصّ و معینى است؟

پاسخ: چنانچه آب و زمین موقوفه را اجاره کرده و شرط خاصّى نگذارده، هر نوع مایل باشد مى تواند از آن استفاده کند.

3- تغییر مورد مصرف درآمد موقوفه

سؤال: در آمد موقوفه ها در چه راهى باید مصرف شود و تغییر مصرف آن در چه صورتى جایز است؟

پاسخ: طبق اصل مسلّم و روایت معروف «الوقوف على حسب ما یوقفها اهلها» باید درآمد موقوفه را طبق همان چیزى که در وقف نامه تصریح شده به کار گیرند، مگر آن که در یک یا چند بند قابل عمل نباشد مثلا ظرف مسى در عصر و زمان ما تبدیل به ظروف دیگر مى شود.

4- وقف برای فرزندان

سؤال: شخصى مقدارى از اموال خود را وقف خاص کرده، یعنى براى فرزندان خود، آیا وقف صحیح است؟

 پاسخ:در صورتى که شرایط دیگر وقف فراهم باشد صحیح است.

5- فروش زمین زراعتی موقوفه

سؤال: فروختن زمین زراعتى موقوفه در چه صورتى جایز است؟

پاسخ: فروختن عین موقوفه جایز نیست و اگر قابل زراعت نباشد و به درد ساختمان بخورد مى توان آن را براى ساختمان اجاره داد، مگر آن که به هیچ وجه نتوان از آن استفاده نمود و چاره اى جز فروش و تبدیل به احسن نباشد.

6- نیت اهدا کننده در وقف یا تملیک

سؤال: براى این که معلوم شود وقف یا تملیک شده، آیا باید در هر مورد کلمه یا جمله خاصّى رابر زبان بیاورند یا فقط صرف نیّت اهدا کننده کافى است؟

 پاسخ:نیّت کافى است و با عمل جنبه معاطاتى پیدا مى کند.

7- حکم وقف و تملیک مشاع

سؤال: اگر اشیایى مانند فرش با پول اشخاص مختلف مشترکاً خریدارى شده و نیّت بعضى از افراد که پول داده اند وقف بوده و نیّت بعض دیگر تملیک، در این گونه موارد این گونه اشیا موقوفه حساب مى شوند یا خیر؟

پاسخ: هرکدام حکم خود را دارد و اگر قابل تفکیک نیست طبعاً باید با آن معامله وقف شود.

8- مصرف اموال موقوفه فروخته شده

پاسخ: در مواردى که شرعاً مجاز به فروش اشیاى وقف شده یا تملیک شده هستیم، آیا مى توانیم با پول آن چیز دیگرى که مورد احتیاج مسجد است خریدارى کنیم یا بایستى صرف خرید همان شىء و مشابه آن بشود؟

 پاسخ:خرید مشابه در صورت نیاز مقدم است.

9- استفاده عمومی از موقوفات

سؤال: استفاده از اموال حسینیّه یا مسجد چه حکمى دارد؟

پاسخ: در غیر احتیاجات همان مسجد یا حسینیّه جایز نیست مگر این که واقف آنها تصریح به عمومیّت استفاده از آنها کرده باشد.

10- استفاده از درآمدهای موقوفات برای یکدیگر

سؤال: دو موقوفه است از دو واقف: موقوفه اوّلى با هزینه کم و در آمد بسیار که فرضاً هشتاد درصد از در آمد آن اضافه مى آید و دوّمى در آمد کم و هزینه زیاد دارد، آیا اداره اوقاف محل یا متولّى که هر دو موقوفه زیر نظر آنها اداره مى شود مجازند که از مازاد در آمد اوّلى براى موقوفه دوّمى با رعایت سایر موازین شرعى صرف نمایند یا خیر؟

پاسخ: هرگاه مصارف موقوفه اوّل عمومیّت دارد که شامل موقوفه دوّم هم مى شود مانعى ندارد.

11- تغییر در وقفنامه به خاطر مصلحت

سؤال: آیا مى توان با توجّه به شرایط روز و در جهت مصالح دولت و امّت اسلامى و با ملحوظ داشتن نیّت اصلى واقف درجهت هماهنگى با سایر برنامه هاى مدوّن و جارى دولت اسلامى در کاربرد نظرات واقف تغییراتى به عمل آورد؟

 پاسخ:در صورت امکان باید طبق وقف نامه عمل شود و اگرامکان ندارد به آنچه نزدیک تر به محتواى وقف نامه و نیّت واقف است عمل شود.

12- استفاده از موقوفات برای شناسایی موقوفات دیگر

سؤال: موقوفات بسیارى در سطح کشور وجود دارد که یا شناسایى نشده و یا به مرور زمان از بین رفته است که هردو گروه موقوفات مزبور درصورت شناسایى و احیا، در آمدهاى فوق العاده اى براى میهن اسلامى ایجاد خواهند نمود، در این صورت آیا مى توان با تغییرات جزئى در نحوه استفاده از درآمد موقوفات موجود، براى شناسایى موقوفات مزبور (ناشناخته) اقدامى به عمل آورد؟

پاسخ: از موقوفاتى که مصرف عام دارد مى توان استفاده کرد.

13- استفاده از درآمد موقوفات برای کارکنان اوقاف

سؤال: در جهت توسعه سنّت حسنه وقف لازم است مبالغى صرف هزینه هاى پرسنلى و ادارى کارکنان شود، که طبعاً در هیچ یک از وقف نامه ها به این موارد اشاره اى نشده است، آیا مى توان با تغییراتى در نحوه کاربرد در آمدهاى حاصل از موقوفات به ویژه موقوفات متصرّفى که اوقاف متولّى آن است مبالغى صرف هزینه هاى مزبور نمود؟

پاسخ: نظر به این که این گونه کارها اگر با دقّت و احتیاط انجام شود جزء کارهاى خیر محسوب مى گردد مى توان از اوقافى که مصرف آن عام است استفاده کرد مشروط بر این که مسؤولان اوقاف به وظیفه خود دقیقاً عمل کنند.

14- وقف نمودن برای بعد از وفات

سؤال: چند نفر خیّر در سال 1349 «هـ .ش» زمینى را با سند مالکیّت و ادّعاى مالک مبنى بر عدم وقف بودن، جهت احداث مسجد خریدارى نموده اند که امروز به صورت مسجد حضرت ابوالفضل(علیه السلام) ساخته و مورد استفاده قرار گرفته است، ولى در بین مردم معروف است که زمین این مسجد وقف مى باشد، با توجّه به مسائل شرعى وقف، هیأت امناى مسجد اقدام به تحقیق این مسأله نمودند، نتیجه تحقیق بدین صورت به اطّلاع آن مقام معظّم مى رسد: به طور مسلّم زمین مسجد داراى واقفى به نام حاج محمّدعلى مى باشد ولى نوع وقف مشخص نیست بنا به اظهار عدّه اى وقف حاج محمّد على، وقف اولاد مى باشد و عدّه اى در نوع این وقف تردید دارند و احتمال مى رود وقف شاه نجف باشد (لکن به احتمال قوى وقف حاج محمّد على وقف اولاد مى باشد) خواهشمند است تکلیف اهالى محل را نسبت به ادامه فعالیت هاى مذهبى در مسجد مذکور بیان فرمایید.

 پاسخ:اگر تحقیق کرده اید و مصرف وقف روشن نشده، باید مال الاجاره مناسبى براى آن زمین در نظر بگیرید، نصف آن را در مصارف مربوط به مجالس مولا امیرالمومنین على(علیه السلام) و نصف دیگر را به موقوفٌ علیهم برسانید مگر این که آنها رضایت دهند که به خاطر مسجد از مال الاجاره صرف نظر کنند و صغیرى هم در میان آنها نباشد.

15- برداشتن خاک موقوفه برای زراعت بهتر

سؤال: زمینى وقف است و از نظر زراعت باید از آن زمین خاک برداشته شود تا زراعت خوب شود آیا این کار جایز است؟

پاسخ: اشکالى ندارد.

16- تخفیف در مال الاجاره برای افراد فقیر

سؤال: برخى از متصرّفین موقوفات،افرادى بى بضاعت و فقیر عیالوار و بعضاً از خانواده محترم شهدا و ایثارگران هستند، آیا اجازه مى فرمایید اداره اوقاف در این رابطه در غیر جهت نظر واقف در مال الاجاره موقوفه تخفیفى قائل شود؟

 پاسخ:فقط در دو صورت جایز است: الف) در صورتى که مستأجرهاى مذکور، مصرف آن موقوفه بوده باشند.

ب) در صورتى که از موقوفات دیگر که قابل انطباق با آنهاست برداشته شود و در مصارف وقف مذکور صرف شود.

17- تبدیل به احسن زمین موقوفه

سؤال: زمینى وقف بر اولاد ذکور است، آیا موقوفٌ علیهم مى توانند آن زمین موقوفه را با زمین دیگرى که ملکى است معاوضه نمایند چون که این زمین نافع تر و امکان استفاده و بهره بردارى از آن براى موقوفٌ علیهم بیشتر است؟

 پاسخ:درفرض بالا تبدیل جایز نیست و اگر معامله کنند معامله باطل خواهد بود مگر در مواردى که موقوفه از انتفاع ساقط شود و به درد موقوفٌ علیهم نخورد و یا مایه اختلاف و نزاع شدید گردد وناچار شویم براى رفع اختلاف آن را تبدیل یا تقسیم کنیم.

18- پشیمانی واقف از وقف

سؤال: چنانچه شخصى به علّت نافرمانى فرزندانش، زمین خانه مسکونى خویش را بدون اجراى صیغه و رضایت قلبى وقف نموده باشد تا ایشان را از ارث محروم نماید سپس محضرى نموده و تولیت آن را مادام العمر به خود اختصاص داده و بعد از مدّتى پشیمان گشته است و به مدّت ده سال عمل به مقتضاى وقف هم نکرده است و اکنون فوت نموده است، ورّاث هم احتیاج مبرمى به این ملک دارند، آیا چنین وقفى صحیح است؟

 پاسخ:وقف مزبور ظاهراً صحیح است و باید به آن عمل شود وپشیمانى مزبور فایده اى ندارد.

19- حفر چاه در نزدیکی قنات موقوفه

سؤال: چاهى در فاصله حدود 700 مترى قنات قدیمى این روستا که تاریخ تأسیس آن مشخص است و از دهها سال قبل مورد بهره بردارى بوده، حفر شده است. که مقدارى از قنات، موقوفه امام حسین(علیه السلام) مى باشد. با توجّه به قراین و شواهد، حفر چاه فوق سبب خشک شدن یا کم آب شدن مخزن قنات مذکور شده است، آیا صاحبان قنات و متولیّان موقوفه حقّ ممانعت استفاده از چاه فوق الذّکر را دارند و استفاده از آب این چاه جهت نماز و غسل چه صورتى دارد؟

 پاسخ:در صورت ضرر زدن به قنات، احتیاط واجب ترک حفر آن چاه عمیق است و اگر حفر شده و صاحبان قنات زیان دیده اند باید مصالحه شود و الاّ وضو و غسل با آن اشکال دارد.

20- احیاء زمین اموات با آب وقفی

سؤال: باسمه تعالی

اگر زمین موات را با آب قنات یا چاه وقف آنرا احیا ء نمایند آیا زمین احیا ء شده جزء موقوفات می باشد.

 پاسخ:زمینی که با آب وقف احیا شده جزو موقوفات نمی شود ولی باید معادل قیمت آب را بدهد

21- وقف ملک مجهول المالک

سؤال: باسلام۱ آیاملکی که مجهول المالک می باشدمیتوان وقف کرد.

پاسخ: 1ـ جایز نیست.

22- خواندن صیغه وقف هنگام تبدیل به احسن کردن موقوفه

سؤال: با سلام و عرض احترام

در موارد تبدیل به احسن نمودن اموال موقوفه آیا زمانی که مال جدید را جایگزین مال موقوفه قبلی می کنیم آیا اراده ای از جانب واقف و یا از سوی متولی به جهت وقف نمودن مال جدید لازم می باشد یا خیر ؟

 پاسخ:احتیاط واجب آن است که صیغه وقف بر آن بخوانند.

23- مصرف موقوفه در غیر مورد وقف

سؤال: موقوفه اى براى افطارىِ ماه مبارک رمضان وقف شده است. با توجّه به این که در این ایّام پخت و پز مشکل، و در آمد موقوفه جوابگوى افطارى نیست، آیا مى توان برنج و گوشت را به صورت خام بین اشخاص ضعیف و مستحقّ تقسیم کرد؟

 پاسخ:در صورتى که پخت و پز ممکن باشد، مقدّم است. اگر ممکن نبود، به صورت خام مانعى ندارد.

24- حفر چاه در زمین موقوفه اجاره ای

سؤال: اگر شخصى زمین موقوفه اى را از متولّى اجاره نماید، سپس چاه آبى در آن زمین حفر نماید. آیا مستأجر مى تواند از آب زمین موقوفه به صورت مجانى استفاده نماید، یا باید براى آب هم اجاره بپردازد؟

 پاسخ:چنانچه اجاره فقط براى زراعت بوده، حفر چاه و برداشت آب احتیاج به اجاره دیگرى دارد. مگر این که در عرف محلّ اجاره زمین، همراه با اجاره حفر چاه و برداشت آب باشد.

25- شرط استرداد عین موقوفه هنگام احتیاج واقف

سؤال: صیغه وقف خانه اى مشروط به این که واقف عند الاحتیاج، حق استرداد عین را داشته باشد، جارى گردید. واقف پیش از وقف، مدّت سى سال خانه را اجاره داده، و براى خود خیار فسخ قرار داده است، و باید در پایان سى سال، آن را تحویل موقوف علیه دهد. در حال حاضر 12 سال به پایان سى سال اجاره باقى مانده، و از طرفى، خانه در طرح توسعه اطراف حرم حضرت معصومه سلام اللّه علیها قرار گرفته، و در آستانه تخریب مى باشد. لطفاً بفرمایید:

پاسخ:1ـ آیا با پولى که شهردارى بابت تخریت عین موقوفه پرداخت مى کند، باید خانه دیگرى تهیّه و بعد از پایان سى سال، در اختیار موقوف علیه قرار داد؟

2ـ آیا اجاره مدّت باقى مانده به وارث مى رسد؟

پاسخ: وقف مزبور اشکال دارد، و آن مال مانند سایر اموال آن میّت، در میان ورثه تقسیم مى شود. و مال الإجاره باقیمانده مدّت نیز تعلّق به ورثه دارد.

26- شرط اسکان مادام العمر واقف در منزل وقفی

سؤال: شخصى خانه اش را وقف مسجد نموده، مشروط بر این که خودش تا آخر عمر در آن ساکن باشد، و اگر فرزندى از او به وجود آمد، او هم در همین خانه ساکن باشد. و معلوم نیست چه زمانى این خانه به تصرّف مسجد در خواهد آمد. با توجّه به این مطلب بفرمایید:

1ـ آیا این وقف صحیح است؟

2ـ آیا مى توان از اموال آن مسجد خرج این خانه کرد؟

3ـ آیا بعد از فوت واقف این خانه متعلّق به مسجد خواهد بود، یا مربوط به ورثه مى باشد؟

پاسخ: 1- آرى این وقف صحیح است، و باید مطابق آن عمل کرد.

پاسخ:2- هنگامى که خانه در اختیار مسجد قرار گرفت، مى توان از درآمد مسجد خرج آن کرد.

پاسخ:3- بعد از فوت واقف و فرزندش، خانه براى همیشه متعلّق به مسجد مى شود.

27- گرفتن قرآن های وقفی از مسئولین عربستان

سؤال: گرفتن قرآنهاى ممهور به مهر وقف از مسؤولین عربستان سعودى چگونه است؟

پاسخ: هرگاه خودشان آگاهانه به افراد اهدا کنند، مانعى ندارد.

28- تعدد نیت واقفین در مورد وقف

سؤال: وجوهى جهت خرید وسائل صوتى و مانند آن، براى مسجد جمع آورى شده است. بعد از خرید وسایل مذکور، عدّه اى مى گویند: «قصد ما این بوده که این وسایل منحصر به مسجد نباشد، بلکه از آن وسایل در اعیاد مذهبى و عزادارى در خارج مسجد نیز استفاده کنند.» و عدّه اى مى گویند: «ما پول را فقط جهت خرید وسائل صوتى به عنوان وقف براى مسجد داده ایم.» حال کدام جهت مقدّم است؟

پاسخ: با توجّه به این که گروهى نظرشان وقف خاصّ بوده، باید طبق وقف خاصّ با آن رفتار کرد.

29- کفایت نکردن درآمد موقوفه به موارد وقف

سؤال: شخصى باغى را وقف نموده، تا با درآمد آن هم جلسه روضه خوانى برگزار شود، و هم به نام اباعبدالله(علیه السلام) اطعام گردد. لکن درآمد باغ به اندازه هر دو مورد نیست. چگونه باید عمل کرد؟

پاسخ: اگر ممکن است، مجلس کوچکتر و اطعام محدودترى انجام دهند تا هر دو حاصل شود. و اگر ممکن نیست، به آن چیزى عمل کنند که اوّل ذکر شده است.

30- وقف سهام شرکت

سؤال: شرکت سهامى خاصّى طبق ضوابط کشور تشکیل، و پس از مدّتى سهام آن شرکت ـ که تعدادى از آن متعلّق به یک مؤسّسه عمومى بوده ـ بدون داشتن اموال متعلّق سهام، توسط کلیّه سهامداران مربوطه، و طبق اساسنامه و موازین قانونى مربوطه «وقف عام» شده، و عین موقوفه (سهام مزبور) به تصرّف وقف (قبض متولّى) داده شده است. پس از فعّالیّتهاى مشروع اقتصادى، اینک شرکت موقوفه داراى اموالى اعمّ از منقول و غیر منقول مى باشد. با توجّه به این که عدّه اى معتقدند وقف سهام باطل بوده، و اصولا وقف محقّق نشده، و کلیّه اموال به دست آمده باید به سهامداران سابق بازگردد، لطفاً نظر شرعى خویش را راجع به صحّت یابطلان وقف سهام اعلام فرمایید.

پاسخ: در صورتى که شرکتى داراى سهامى باشد، و این سهام به صورت اموالى مانند کارخانه، ساختمان و امثال آن بوده باشد، وقف آن سهام مانعى ندارد. و بعد از حصول وقف، بازگرداندن آن میسّر نیست; حتّى وقف سهم مشاع در اموال هم مانعى ندارد.

31- وقف وجه نقد

سؤال:  فقهاى بزرگوار در تعریف وقف فرموده اند: «حِفْظُ الْعَیْنِ وَ تَسْبیلُ الْمَنْفَعَةِ» با توجّه به این که امروزه در اثر تحوّلات اساسى در اقتصاد کشور، پول رایج مملکت داراى جایگاه خاصّ خود مى باشد، و چه بسا بسیارى از اشخاص مایلند بخشى از دارایى خود را براى منظور خیرى وقف کنند، خواهشمند است راجع به سؤالات ذیل اعلام نظر فرمایید:

آیا وقف وجه نقد، که در حساب سپرده بانک قرار گیرد، و منافع آن در چارچوب بانکدارى اسلامى صرف اجراى نظر واقف شود جایز است؟

پاسخ: با توجّه به اشکالى که فقها در وقف وجه نقد دارند، احتیاط آن است که در این گونه موارد از وصیّت استفاده شود. یعنى شخص در حال حیاتش مبلغى را به بانک یا صندوق قرض الحسنه بسپارد، و وصیّت کند بعد از وفات آن را به همین صورت به جریان اندازند. (منوط به این که بیش از ثلث اموال نباشد، یا اگر بیش از ثلث اموال اوست، اجازه ورثه را در حال حیات بگیرد.)

32- خشک شدن درختان باغ موقوفه

سؤال: شخصى باغى را وقف کرده، و اکنون درختان آن به عللى خشکیده است. آیا زمین آن باغ جزء وقف حساب مى شود؟ آیا واجب است به جاى درختان خشکیده، درخت جدید کاشته شود؟

پاسخ:  در صورتى که باغ را وقف کرده زمین آن هم وقف است، و باید از آن زمین به صورت باغ، یا مسکن استفاده شود، و در آمد سالانه آن در مورد وقف مصرف گردد.

33- وقف شی پیدا شده

سؤال: آیا وقف لقطه جایز است؟

پاسخ:در صورتى که یابنده آن طبق شرایط شرعى آن را تملّک کند، هرگونه تصرّفى از جمله وقف عام یا خاص جایز است.

34- وقف زمین هایی که دیگران آباد کرده اند

سؤال: آیا مى توان زمینهایى را که دیگران آباد کرده اند، وقف کرد؟

 پاسخ:بدون اذن و رضایت کسانى که آن را آباد کرده اند، هیچ گونه تصرّفى در آن جایز نیست.

35- وقف شی هبه شده توسط هبه کننده

سؤال: زمینى به کسى هبه شده، آیا هبه کننده مى تواند آن زمین را بدون اذن هبه گیرنده وقف خاص کند؟ اگر وقف عام نماید چه حکمى خواهد داشت؟

 پاسخ:در صورتى که هبه کرده و تحویل داده، ملک موهوب له مى شود. ولى اگر موهوب له از خویشاوندان او نباشد، و هبه معوّضه نیز نباشد، مى تواند آن را باز پس گیرد، و وقف کند.

36- وقف زمین به اولاد ذکور بدون قید « نَسْلا بَعْدَ نَسْل »

سؤال: شخصى قطعه زمینى را بدون این که مقیّد به «نَسْلا بَعْدَ نَسْل» کند، بر اولاد ذکور خود وقف نموده است. اوّلا: چنین وقفى چه صورت دارد؟ثانیاً: اگر اوّلین فرزند واقف سه فرزند، و دوّمى دو فرزند، و سوّمى یک فرزند داشته باشد، آیا سهم اولاد همان سهم پدرانشان مى باشد، یا اینکه بین فرزندان بالسّویه تقسیم مى شود؟ مثلا در فرض فوق اولادِ اولاد، که جمعاً 6 نفر هستند، هر کدام سهم مساوى مى برند، یا سهم پدرانشان بین آنها تقسیم مى شود؟

پاسخ: این در واقع عمرى است، نه وقف. و تنها شامل نسل اوّل مى شود، و سپس به ورثه او باز مى گردد. طبق آنچه در بالا سؤال کرده اید، وقف فقط بر اولاد ذکور بوده است. و امّا در طبقه بعد طبق قانون ارث میان همه ورثه تقسیم مى شود.

37- استفاده شخصی از وسیله نقلیه موقوفه

سؤال: ماشینى وقف امور خیریّه شده است. چنان چه سفرى طولانى براى راننده اى که روى آن کار مى کند، و نیازهاى آن مرکز را برآورده مى سازد پیش آید،آیا مى تواند از آن وسیله استفاده نماید؟

پاسخ: استفاده شخصى از آن وسیله جایز نیست.

38- راه جلوگیری از موقوفه خواری

سؤال: راههاى جلوگیرى از موقوفه خوارى را بیان نمایید.

 پاسخ:بهترین راه بالا بردن سطح فرهنگ عمومى از نظر مذهبى، و گماردن افراد امین بر موقوفات است.

39- وقف زمین برای زرتشتیان

سؤال:شایع است که فلان قطعه زمین وقف زردشتى است، و طبق اظهار نظر یکى از آگاهان زردشتى ها خیرخواهى زمین را وقف نموده تا هر سال در روز خاصّى مردم را دعوت کنند، و موبد مراسم مذهبى را انجام دهد، و به کلیّه زردشتیان آن محل ناهار دهند. آیا چنین وقفى معتبر است؟

 پاسخ:وقف مزبور به شرحى که نوشته اید اشکالى ندارد; مشروط بر این که تبلیغات ضدّ اسلامى نکنند.

40- اجاره 99 ساله ملک وقفی

سؤال:زمینی وقفی است که مورد وقف آن مربوط به سالهای قدیم بوده چندین سال بیش به اجاره ۹۹ ساله خانه بهداشت درآمده اخیرا با اجازه مسوولین بهداشت قسمتی از آن جزو ساختمان گلزار شهدا و قسمتی جزو محوطه بیرون کوچه در آمده لطفا احکام آن را بیان فرمایید.

 پاسخ:زمین وقفی را نمی توان از صورت خودش خارج کرد بعلاوه اجاره 99 ساله نیز باطل است مگر اینکه مقید باشد که هر سه سال مال الاجاره را طبق قیمت جدید بپردازد

41- تبدیل وسائل قدیمی مساجد به وسائل جدید

سؤال: اشیایى مانند ظروف قدیمى که فعلا استعمال آن معمول نیست وقف مسجد شده است، آیا مى توان این گونه ظروف را به جهت این که فعلا استعمال آن مرسوم نیست فروخت و با پول آن مشابه آن ظروف یا اشیاى دیگرى جهت مسجد خریدارى کرد؟

 پاسخ:اگر فعلا قابل استفاده نیست، مى توان آن را تبدیل به ظروف مشابه کرد و اگر مسجد به ظروف نیاز ندارد در سایر حوایج مسجد مصرف گردد.

42- عدم آگاهی از محتوای وقف نامه

سؤال: چند نفر خیّر در سال 1349 «هـ .ش» زمینى را با سند مالکیّت و ادّعاى مالک مبنى بر عدم وقف بودن، جهت احداث مسجد خریدارى نموده اند که امروز به صورت مسجد حضرت ابوالفضل(علیه السلام) ساخته و مورد استفاده قرار گرفته است، ولى در بین مردم معروف است که زمین این مسجد وقف مى باشد، با توجّه به مسائل شرعى وقف، هیأت امناى مسجد اقدام به تحقیق این مسأله نمودند، نتیجه تحقیق بدین صورت به اطّلاع آن مقام معظّم مى رسد: به طور مسلّم زمین مسجد داراى واقفى به نام حاج محمّدعلى مى باشد ولى نوع وقف مشخص نیست بنا به اظهار عدّه اى وقف حاج محمّد على، وقف اولاد مى باشد و عدّه اى در نوع این وقف تردید دارند و احتمال مى رود وقف شاه نجف باشد (لکن به احتمال قوى وقف حاج محمّد على وقف اولاد مى باشد) خواهشمند است تکلیف اهالى محل را نسبت به ادامه فعالیت هاى مذهبى در مسجد مذکور بیان فرمایید.

 پاسخ:اگر تحقیق کرده اید و مصرف وقف روشن نشده، باید مال الاجاره مناسبى براى آن زمین در نظر بگیرید، نصف آن را در مصارف مربوط به مجالس مولا امیرالمومنین على(علیه السلام) و نصف دیگر را به موقوفٌ علیهم برسانید مگر این که آنها رضایت دهند که به خاطر مسجد از مال الاجاره صرف نظر کنند و صغیرى هم در میان آنها نباشد.

43- موقوفه ای که متولی آن مرحوم شده

سؤال:یکى از علماى بحرین پنجاه سال قبل جایى را براى عزادارى وقف کرده است که از درآمد آن عزادارى کنند و در زمان حیات، خود متولّى وقف بود و بعد از وفات او اداره اوقاف بحرین عدّه اى را به عنوان متولّى تعیین کرده است که اینها مدّعى هستند از طرف فقها هم مأذونند در حالى که معروف است که اینها آدمهاى موثّقى نیستند، با توجّه به این مقدّمه به دو سؤال زیر پاسخ دهید:

الف) آیا این اوقاف بر وقفیّت خود باقى هستند و باید زیر نظر حاکم شرع باشند یا تبدیل به مجهول المالک مى شوند چون که متولّى فعلى آنها غیر شرعى هستند؟

ب) در صورتى که بر حال وقف باقى بماند آیا جایز است این درآمدها را در غیر مورد وقف مثل تجدید بناى محلّ عزادارى یاساختن محلّى وابسته به محلّ عزادارى جهت کسب درآمد ازآن، صرف کرد؟

پاسخ: الف) وقف با این مسائل از بین نمى رود بلکه باید از حاکم شرع اجازه گرفته شود.

پاسخ:ب) موقوفه باید برطبق آنچه که وقف شده است، مصرف شود همان طورى که این دستور در روایات وارد شده است و مخالفت با مصرف وقف جایز نیست مگر این که امکان مصرف در آن مورد نباشد که در این صورت در موارد دیگرى که نزدیک تر به آن مصرف است صرف شود.

44- نحوه استفاده از آب انباره های متروکه

سؤال: آیا جایز است آب انبارهایى که قبلا مورد استفاده اهالى بوده و اکنون به آن نیازى نیست آن را تخریب نموده و در زمین آن دارالقرآن احداث نماییم؟

پاسخ: احتیاط آن است که آن را براى این کار اجاره بدهند و مال الاجاره آن را صرف لوله کشى آب براى مستضعفان کنند.

45- فروش زمین وقفی به علت کثرت موقوف علیهم

سؤال: می خواهم بدانم آیا زمین وقفی که برای اولاد ذکور بصورت نسل اندر نسل از واقف گذاشته شده و با توجه به گذشت یک قرن و اختلاف بین اولاد ذکور بر سر زمین یاد شده اولاد ذکور اظهار میدارند که همه آنها میخواهند از زمین استفاده کنند و حاضر به اجاره نیستند آیا میتوانند زمین را بین خودشان تقسیم کنند؟ آیا میتوانند زمین را به همدیگر نه به غیر بفروشند؟

پاسخ: خرید و فروش زمین وقفی جایز نیست و اولاد ذکور نسل فعلی فقط حق استفاده از درآمد آن را دارند و اصل زمین برای همیشه به صورت وقف باقی بماند.

46- تبدیل وقف خاص به وقف عام

سؤال: 1ـ آیا می توانیم وقف خاص را بعد از تنظیم وقف نامه و قبض موقوفه، تبدیل به وقف عام نمائیم؟

2- آیا می توانیم ماهیت وقف و مفاد وقف نامه را بعد از قبض موقوفه تغییر دهیم؟

3ـ اگر در وقف خاص نام فردی به عنوان موقوف علیه ذکر شود و لی نامی به عنوان متولی ذکر نشود آیا همان موقوف علیه متولی نیز محسوب می شود؟

پاسخ: 1و2ـ جایز نیست.

3ـ او متولی محسوب نمی شود و اگر واقف متولی تعیین نکرده حاکم شرع متولی را تعیین می کند.

47- شرایط صحت وقف جمعی

سؤال:امروزه بحثی تحت عنوان وقف جمعی مطرح است، به این صورت که گروهی از خیرین هر کدام متناسب با توان مالی خود مبلغی پول به موسسه ای صلح می کنند مشروط بر اینکه با آن پول ها بیمارستانی (برای مثال) ساخته شود، سپس از طرف صاحبان پول وقف گردد. در این مسئله سوالاتی وجود دارد، مستدعی است ما را راهنمایی فرمایید.

1ـ آیا در طول مدت احداث بیمارستان، صاحب پول (مصالح) می تواند قرارداد را فسخ نماید؟

2ـ اگر در مدت اجرا، مصالح فوت کند آیا ورثه حق فسخ و تقاضای پول را دارند؟

3ـ در طول مدت احداث بیمارستان، مالکیت پول از کیست؟ موسسه ای که مجری احداث بیمارستان است یا مصالح یا ورثه مصالح؟

4ـ حین اجرای صیغه وقف، وقف از طرف مصالح است یا ورثه یا متصالح؟

پاسخ: این مسئله دو صورت دارد، گاه موسسه ای تشکیل شده که شخصیت حقوقی دارد و اموال به آن موسسه تملیک می شود، مشروط بر اینکه بیمارستانی را (مثلا) بسازد و وقف کند و همچنین اگر به نهادی از نهادهای دولتی واگذار شود در اینصورت آن موسسه مالک است. گاه به موسسه و نهادی تملیک نشده بلکه آنها را به دست شخصی به عنوان مجری یا پیمانکار سپرده اند که پس از ساخت، آن را وقف کند، در اینجا حکم وکالت دارد که با موت موکل باطل می شود و ورثه می توانند وجه را بازپس بگیرند اما وقف از طرف چه کسی است، تابع قراردادی است که بسته اند.

48- فروش زمین وقفی بلااستفاده در مورد وقف

سؤال: چندی قبل زنی ۷ متر زمین ارثی به او رسید‌ و وی آن زمین را وقف دستشویی مسجدی کرد (و بقیه وراث هم همینطور) و مسجد در آن زمین تصرف کرد (گود برداری آن زمین را انجام داد) ولی همسایه های مسجد با احداث این ساختمان مخالفت کردند و مسجد هم دستشویی ها را در مکانی دیگر احداث نمود و وراث آن قطعه زمین قصد فروش آن را دارند، حال تکلیف چیست؟

در ضمن از لحاظ قانونی وراث حق فروش زمین را دارند و در صورتی که مابقی وراث زمین را بفروشند آن ۷ متر زمین قابل استفاده نیست، آیا می توان آن ۷ متر را فروخت و پول آن را خرج مسجد کرد؟

(در ضمن مابقی وراث هیچگونه التزام شرعی هم ندارند)

سؤال: در صورتیکه آن زمین وقف شده باید در همان راه مصرف شود و اگر همسایگان موافقت نکنند باید آن را بفروشند و در محل دیگری برای مسجد دستشویی تهیه کنند و اگر قبلا تامین شده خرج سایر امور مسجد می کنند.

49- عدم لزوم قبول در وقف

سؤال: آیا در وقف قبول لازم می باشد؟

پاسخ: قبول لازم نیست.

50- تعیین متولی بعدی توسط متولی فعلی

سؤال: هرگاه واقف فردی را به‌ عنوان متولی معین نماید و پس از متولی، شیوه ‌ی ادامه‌ ی تولیت بر موقوفه را مسکوت گذاشته باشد و واقف در قید حیات نباشد، آیا متولی حق تعیین متولی بعدی را دارد؟

 پاسخ:در صورت سکوت نه واقف حق تعیین متولی بعدی را دارد و نه متولی بلکه باید از حاکم شرع اجازه بگیرند.

51- اجاره دادن موقوفه ای که اعیانی آن قابل استفاده نیست

سؤال: هرگاه عرصه و اعیانِ ملکی موقوفه باشد و بر اثرِ گذشت زمان طولانی، اعیانی فرسوده شده و از بین‌ رفته باشد و بانی برای ایجادِ اعیانی موقوفه نباشد و از عرصه به تنهایی هیچگونه درآمدی نتوان کسب کرد که به مصرف مورد وقف برسد، برای احیای عرصه‌ی موقوفه و کسب درآمد، آیا متولی می‌تواند عرصه را به فردی اجاره داده تا مستأجر بر روی آن بنایی احداث نماید و اعیانی جنبه‌ی وقفی نداشته باشد و درآمد حاصله از اجاره ‌ی عرصه به مصرف مورِ وقف برسد؟ (مانند آنچه آستان قدس رضوی در مورد زمین‌ های موقوفه انجام می‌دهد)

پاسخ: مانعی ندارد.

52- تعیین وکیل بر موقوفه توسط متولّی

سؤال: هرگاه متولی موقوفه به عللی نتواند و یا نخواهد به تولیت خود ادامه دهد، آیا می تواند فردی امین و مدیر را به عنوان متولی یا وکیل خود تعیین نماید؟

 پاسخ:تنها می تواند کسی را به عنوان وکیل انتخاب کند و تعیین تولیت در اینگونه موارد به دست حاکم شرع است.

53- حق الزّحمه ی متولّی

سؤال:اگر واقف حق التولیه را مشخص نکرده باشد، آیا حق التولیه اندازه ی معینی دارد یا بستگی به عرف و قوانین موضوعه در سازمان اوقاف دارد؟

پاسخ: متولی می تواند حق الزحمه خود را طبق نظر کارشناس بگیرد.

54- منقطع شدن نسل متولّی

سؤال:اینجانب مالک سرقفلی در بازار تهران هستم (قریب 58 سال) که ملک آن وقف می باشد. واقف در وقف نامه خود متولّی را فرزند ذکور نسل بعد از نسل معرفی نموده است و زمینه های هزینه نمودن آن را نیز مشخصاً به سه مورد، اول زیارت عاشورا و مراسم مربوطه، دوم ایتام و سوم علما و فضلا ذکر نموده است. پس از اولین فرزند ذکور، فرزند ذکور دیگری وجود نداشته که طبق وقف نامه متولّی مشخص باشد. از همین رو نظر فقهی آن جناب را نسبت به ماهیت وقف از نظر وقف خاص و یا عام درخواست می نماییم.

 پاسخ:چنانچه نسل ذکور به کلّی منقطع شده و در نسل بعد هم ذکوری نیست و حتّی در وقف نامه ذکور از اناث نیز تصریح نشده باید به یکی از مجتهدین مراجعه شود تا متولّی برای وقف مزبور تعیین نماید.

55- اطلاع از وقفی بودن جنس خریداری شده

سؤال: اگر کسی فرشی را بخرد و بعد از خریدن ببیند در پشت آن نوشته شده است: «وقف مسجد امام حسین (علیه السلام)» و او نداند که این مسجد کجاست، تکلیف او چیست؟

پاسخ: احتیاط آن است که تحقیق کند، اگر مسجدی در آن منطقه یا در آن جا به نام امام حسین (علیه السلام) است، تحویل آن جا بدهد و اگر نیست به یکی از مساجد دیگر بدهد.

56- برداشتن مهر یا تسبیح وقف شده مسجد

سؤال:حکم افرادی که مثلا مهر یا تسبیح وقف شده برای مسجدی را برمی دارند چیست؟

 پاسخ:چنانچه می توانند به هر طریقی حتی با کمک افراد دیگر آن را بازگردانند ولی اگر به هیچ عنوان ممکن نیست، قرار دادن در مسجد دیگری برای استفاده در همان مورد اولویت دارد.

57- تبدیل وسائل قدیمی مسجد به وسائل جدید

سؤال: اشیایى مانند ظروف قدیمى که فعلا استعمال آن معمول نیست وقف مسجد شده است، آیا مى توان این گونه ظروف را به جهت این که فعلا استعمال آن مرسوم نیست فروخت و با پول آن مشابه آن ظروف یا اشیاى دیگرى جهت مسجد خریدارى کرد؟

پاسخ: اگر فعلا قابل استفاده نیست، مى توان آن را تبدیل به ظروف مشابه کرد و اگر مسجد به ظروف نیاز ندارد در سایر حوایج مسجد مصرف گردد.


  

پاسخ به احکام شرعی