حق الناس

بزرگ نمایی کوچک نمایی

١ – جبران حق الناسی که صاحب آن مرتد شده

سؤال: من حق الناسی مرتکب شدم حالا صاحب حق از دین اسلام خارج شده آیا باز هم واجب است حلالیت بگیرم؟

جواب: در صورتی که فعلا با اسلام دشمنی نمی کند حلالیت بطلبید.

٢ – محاسبه تورّم در تمام دیون

سؤال: آيا محاسبه تورّم در تمام ديون لازم است؟

جواب: اگر فردي به هر دليلي به ديگري بدهکار باشد اعم از مهريه، دیه و یا اینکه ضمان دیگری بر عهده او باشد و حتي خمس بر ذمّه داشته و نپرداخته، اگر به قدری گذشته که تفاوت تورّم زياد است بايد تورّم متوسط اجناس را در نظر بگيرد.

٣ – پرداخت طلب معوق به نرخ روز

سؤال: اگر کارگري ساليان قبل کاري را انجام داده ولي دستمزد او پرداخت نشده، آيا مبلغ دستمزد بايد به نرخ همان سال پرداخت شود؟

جواب: چنانچه طلبکار می توانسته طلب خود را بگیرد و براي دريافت طلب خود اقدام نکرده، بايد به همان قيمت قديم، دستمزد پرداخت شود. ولي اگر بدهکار نمی پرداخته و یا مانعی برای دریافت بوده بايد با توجّه به نرخ متوسط تورّم کل اجناس که هر سال توسط بانک مرکزي اعلام مي شود دستمزد او را بپردازد، چرا که اداي دين و برائت ذمّه امري است عرفي و عرف بايد بگويد با پرداخت اين مبلغ، بدهي پرداخت شده است، آيا مثلاً با پرداخت چند صد تومان که دستمزد یک هفته کارگری در سي سال قبل بوده عرف مي گويد الآن مزد کارگر پرداخت شده است؟! یا با پرداختن 50 تک تومانی مهریه زنی که پنجاه سال قبل مهریه اش این مقدار بوده، اداء دین شده است؟!

٤ – ترجیح پرداخت بدهی فوری بر زیارت امام معصوم

سؤال: مسافرت و زیارت امام معصوم رفتن کسی که بدهکاری داشته باشد، چه حکمی دارد؟

جواب: در صورتی که بدهی او فوری باشد نباید آن را ترک کند.

٥ – عدم یقین به ورود خسارت در فرد مقابل

سؤال: اينجانب با خودروي تصادف كردم كه صاحب آن خودرو درونش نبود بعد از پياده شدن متوجه خطي روي ماشين او شدم نمي دانم آن خسارت از قبل بوده يا به علت ضربه آهسته تصادف؟ تکلیف بنده چیست؟

جواب: اگر نمی دانید وظیفه ای ندارید ولی چنانچه بتوانید صاحبش را پیدا کنید و از ایشان سوال کنید.

٦ – مبالغی که از کاربران متخلف کافی نت دریافت می شود

سؤال: 1ـ من در شهر مشهد متصدی کافی نت هستم، تعداد زیادی از مشتریان من کسانی هستند که برای انجام کارهای خود در گلدکوئست یا سایت های مشابه مراجعه می کنند و مثلا خرید های خود یا بازاریابی آن را انجام می دهند، بفرمایید پولی که از اینگونه مشتریان اخذ می کنم چه حکمی دارد؟

2ـ با اینکه اینترنت فیلتر شده استفاده می کنم اما گاهی برخی مشتریان با استفاده از فیلتر شکن به سایت های غیر اخلاقی مراجعه می کنند. بفرمایید در این زمینه چه کنم و پول اینگونه مشتریان چه حکمی دارد؟

3ـ درباره پولی که بابت چت داده می شود و عملا نمی توان بر روی آن کنترلی داشت چه می فرمایید؟

جواب: در صورتیکه بدانید آنها سوء استفاده می کنند باید جلوگیری کنید ولی در صورت عدم اطلاع مسئولیتی ندارید.

٧ – ادامه تحصیل شخص بدهکار

سؤال: بر من دینی مالی از طرف مردم می باشد و در حال حاضر پولی ندارم و می خواهم بروم درس بخوانم و در آینده پول مردم را بدهم و در حال حاضر هم از چند نفر وقت گرفته ام. آیا اشکال شرعی دارد؟ لطفاً حکم کلی را بیان نفرمایید و مرا در این زمینه یاری نمایید.

جواب: اداء دین مقدم است مگر این که طلبکار اجازه دهد.

٨ – مفهوم حق الناس

سؤال: حق الناس چیست و چگونه می توان آن را تشخیص داد؟

جواب: منظور از حق الناس این است که انسان مالی کسی را به ناحق از طریق غصب یا رشوه یا ربا یا کم فروشی و مانند آن برده باشد که اگر صاحبان آن را بشناسد باید به او بازگرداند و اگر نشناسد از طرف آنها به فقیر و نیازمندی می دهد.

٩ – تصرف در اموال شهروندان کشور حربی بدون رضایتشان

سؤال: تصرف در اموال شهروندان کشورهای محارب در آن کشورها، بدون رضایت آنها جایز است؟

جواب: این کار چون به نام نیک، حیثیت و آبروی مسلمانان ضرر وارد می کند، باید از آن خودداری کرد و این اموال از قبیل غنائم جنگی محسوب نمی شود.

١٠ – استفاده از پمپ آب در منزل

سؤال: لطفا حکم استفاده از پمپ آب در مناطقی که فشار آب کم است را بفرمایید. برخی از فقها چنین فتوی داده اند که به دلیل محدود نمودن منابع آبی برای همسایگان استفاده از پمپ اشکال دارد ؟

جواب: چنانچه بر خلاف قوانین و مقررات نباشد، یا موجب ضایع شدن حق دیگران نشود ، اشکالی ندارد.

١١ – استفاده از پمپ آب در منزل

سؤال: لطفا حکم استفاده از پمپ آب در مناطقی که فشار آب کم است را بفرمایید. برخی از فقها چنین فتوی داده اند که به دلیل محدود نمودن منابع آبی برای همسایگان استفاده از پمپ اشکال دارد ؟

جواب: چنانچه بر خلاف قوانین و مقررات نباشد، یا موجب ضایع شدن حق دیگران نشود ، اشکالی ندارد.

١٢ – استفاده از مهریه دختر مطلقه توسط والدین

سؤال: اگر یکى از فرزندان خانواده اى طلاق بگیرد، و در این هنگام براى فرزند دیگرشان خواستگارى بیاید، و پدر و مادر مجبور شوند از مهریّه فرزند بزرگتر براى مخارج ازدواج فرزند دیگر هزینه کنند، چه حکمى دارد؟

جواب: بدون رضایت آن دختر از مهریّه او نمى توان استفاده کرد. و اگر این کار را کرده اند، باید به شکلى رضایت او را جلب کنند.

١٣ – خیانت در امانت

سؤال: آیا خیانت در امانت حقّ الناس و قابل گذشت است؟ یا حقّ اللله است، و غیر قابل گذشت؟

جواب: در صورتى که خیانت در امانت سبب اتلاف عین، یا منفعت شده حق الناس است، و باید خسارت را به صاحب آن بدهد.

١٤ – نابود کردن فیلم ها و وسائل فساد

سؤال: یکى از امورى که در عصر و زمان ما بیداد مى کند، و جوانان ما را به کام نیستى مى کشاند، مسأله فساد اخلاقى است، که جنبه هاى گوناگونى دارد. یکى از جنبه هاى بارز آن، گسترش فیلم ها و نوارهاى ویدیویى و کاست است که سهم بسزایى در از بین بردن فرهنگ جامعه، و به انحراف کشاندن جوانان، ایفا مى کند، و متأسّفانه دستگاههاى انتظامى و قضایى در این زمینه ضعیف عمل مى نمایند. آیا مى توان این گونه وسایل را به دلیل این که فرهنگ اسلامى ما را از بین مى برد، نابود کرد؟ آیا مى توان وسایلى مثل آنتن ماهواره و مانند آن، که همان تأثیر، و شایدشدیدتر از آن را دارد، نابود کرد؟

جواب: البتّه وسایل فساد را مى توان نابود کرد، و سبب ضمان نمى شود. ولى افراد مجاز نیستند خودسرانه این کار را انجام دهند; چون سبب هرج و مرج مى شود. بلکه باید طبق برنامه و ضوابط، و زیر نظر حاکم شرع و مسؤولین ذى ربط، انجام شود.

١٥ – وظیفه کسی که به واسطه او چند نفر عضو شرکت های هرمی شده اند

سؤال: من در یکی از سازمانهای هرمی مشغول به فعالیت بوده ام و به واسطه من چند نفر به این مجموعه وارد شده اند ولی آلان من از این مجموعه خارج شده ام، سوالی که داشتم این بود که آیا من دینی نسبت به آنها دارم یا نه ؟

جواب: اگر به میل و اختیار خودشان عضو شده اند، شما دینی نسبت به آنها ندارید ولی باید مطلب را به اطلاع ایشان برسانید و آنها را نهی از منکر کنید.

١٦ – راه رهایی از حق الناس

سؤال: راه رهایى از حقّ النّاس چیست؟

جواب: اگر صاحب آن را مى شناسید، حقّ او را بپردازید، یا حلیّت بطلبید، و اگر نمى شناسید، معادل آن را از طرف صاحب اصلى به شخص نیازمندى بدهید.

١٧ – پشیمانی از حق ارتفاق

سؤال: زید با رضایت و بطور مجّانى و «بصورت مطلق» در ملک خود به عمرو حقّ ارتفاقى داده، و بعد از مدّتى پشیمان مى شود. آیا حقّ ارتفاقى عمرو ساقط مى گردد؟

جواب: حقّ ارتفاقى نوعى اباحه منفعت و قابل بازگشت است; مگر این که ضرر و زیانى براى صاحب حق گردد، که باید جبران شود.

١٨ – نحوه جبران حق مادی یا معنوی کسی که در دسترس نیست

سؤال: در صورتی که حقی از دیگری (مالی یا معنوی) به گردن انسان باشد و امکان دسترسی به وی (به جهات مختلف) وجود نداشته باشد آیا راهی برای جبران وجود دارد یا خیر؟

جواب: چنانچه امیدی به دسترسی به وی نباشد، می تواند حق مادی را از طرف او به نیازمندان صدقه دهد و در مورد حق معنوی ، به مقداری برای او استغفار کند و کارهای خیر انجام دهد که اطمینان به رضایت وی حاصل شود.

١٩ – خسارت زدن به میوه ها در میوه فروشی

سؤال: در مغازه میوه فروشی و جایی که میوه چیده شده بود به منظور دیدن میوه ها قدم می زدم که ناخواسته و بدون توجه‌ میوه ای را که روی زمین بود لگد کرده و از بین بردم. آیا مسئولیتی در این مورد به عهده من هست؟

جواب: احتیاط آن است که قیمت آن را به او بپردازید.

٢٠ – عدم پرداخت هزینه های خدماتی مشترک در آپارتمان ها

سؤال: اشخاصى در مجتمع هاى مسکونى زندگى مى کنند که هزینه خدماتى آن از قبیل آب سرد و گرم، تهویه، نگهبانى و... را بر دوش دیگران مى اندازند، حکم این اشخاص در مورد استفاده از آب در وضو و غسل چگونه است؟

جواب: استفاده آنها در فرض سوال، از آب و سایر خدمات جایز نیست.

٢١ – تکلیف بدهی به طلبکاری که فوت کرده

سؤال: شخصی در سال 1345 مبلغ صد تومان به دیگری قرض داده ولی تاکنون فراموش کرده و دریافت نکرده است. اگر طلبکار اکنون به رحمت خدا رفته باشد حکم پرداخت بدهی چیست؟

جواب: بدهکار مبلغ مزبور را با احتساب تورم متوسط اجناس به ورثه آن مرحوم تحویل دهد

٢٢ – تقدم حق الله بر حق الناس

سؤال: شخصی مرده است ولی مقداری پول از او بجا مانده است ولی بسیار کم است و بدهی به عنوان حق الناس دارد و زکات و خمس هم نداده است . حالا وراث این شخص ، اول باید کدام یک از موارد بالا را بدهند ؟

جواب: احتیاط آن است که حق الناس مقدم بر حق الله است .

٢٣ – ندادن طلب به علت نداشتن پول خرد

سؤال: من کارمند بانک هستم. بعضی مواقع در صورتی که پول خرد موجود نباشد مثلا مبالغ زیر 50 تومان به مشتری برگردانده نمی شود. این کار چه حکمی دارد؟

جواب: در فرض سوال، احراز رضایت مشتری لازم است.

٢٤ – تشکیل پرونده بیمه

سؤال: بنده حدود 6 سال پیش با شخصی تصادف کردم و دچار نقص عضو شدم. از آن جا که راننده وضعیت مالی مناسبی نداشت و بیمه هم نبود، یکی از آشنایان ما که مدیر یکی از مراکز بیمه است، بیمه ای به نام راننده به تاریخ روز قبل از تصادف صادر کرد و با این کار بیمه مبلغ 4 میلیون تومان به ما پرداخت کرد که از این مقدار 800 هزار تومان را بیمه گذار برداشت. حالا ما پشیمان شده و تصمیم به بازپرداخت پول گرفته ایم. لطفاً ما را راهنمایی کنید، آیا پولی را هم که بیمه گذار برداشته ما باید پرداخت کنیم؟

جواب: با توجه به این که شما کمک به انجام این کار کرده اید، شما در برابر آن نیز مسئول هستید.

٢٥ – جبران خسارت وارد بر خانه ی اجاره ای

سؤال: ما در خارج از کشور هستیم. من قوانین اجاره این جا را نمی دانم. در خانه ای که اجاره کردیم، صدمات جزئی ولی متعددی وارد شده. مثلا دوش حمام خراش کوچکی برداشته است. آیا باید موقع تحویل تک تک این ها را به صاحب خانه نشان دهیم؟

جواب: در صورتی که در نگهداری مورد اجاره کوتاهی کرده اید باید به اطلاع صاحب خانه برسانید و رضایت ایشان را کسب نمایید.

٢٦ – حق ارتفاق

سؤال: الف) آیا موضوع حقّ ارتفاق، آنچنان که در قانون مدنى به عنوان مبحثى مستقل، موردبحث قرار گرفته، در فقه اسلامى نیز عنوان مستقلى دارد؟

ب) حقوقدانان ایرانى در تألیفات خود گفته اند که «تدوین کنندگان قانون مدنى، موادّ مربوط به حقّ ارتفاق را، عمدتاً از قانون مدنى فرانسه اقتباس کرده اند» آیا فقه امامیّه به عنوان یک منبع، جهت استفاده قانون مدنى، کافى نبوده است؟

جواب: الف) حقّ ارتفاق که در قانون مدنى آمده، به این عنوان در فقه اسلامى مطرح نیست، ولى محتوا و نتیجه آن مى تواند داخل در عمومات و اطلاقات ادلّه عقود و شروط باشد و از روایات خاصّى، مانند حدیث معروف سمرة بن جندب، در باب لاضرر نیز استفاده مى شود که اسلام آن را به رسمیّت شمرده است; زیرا «سمره» مالک نخلى در زمین دیگرى بود و حقّ عبور از زمین مرد انصارى براى رسیدگى به درخت خود داشت، ولى چون مى خواست از آن حق، سوء استفاده کند پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مانع از آن شد.

ب) همان طور که در بالا آمد، اصل این حق در ادلّه عامّه و خاصّه اسلامى وارد شده است، ولى نه به این نام و نه به این عنوان. ممکن است تدوین کنندگان قانون مدنى، نام را از جاى دیگرى گرفته باشند و محتوا را از ادلّه اسلامى.

٢٧ – اقرار به حق الناس

سؤال: آیا اقرار به حقّ الناس، مثل قتل عمد و قذف، بر متّهم واجب است یا حرام؟

جواب: اقرار واجب نیست، ولى باید به شکلى حقّ الناس را ادا کند.

٢٨ – احداث درب به سمت ملک غیر

سؤال: احداث درب به سمت ملک غیر، در ملک و دیوار اختصاصى، امّا بدون قصد عبور از ملک غیر، چه حکمى دارد؟ در صورتى که قصد عبور داشته باشد، آیا مى توان مالک را فقط به عدم عبور (مثلا با گذاشتن مانع) ملزم نمود، یا مى توان وى را به قلع درب احداثى الزام کرد؟ در این صورت هزینه قلع آن در، و ترمیم دیوار بر عهده کیست؟

جواب: جایز نیست، و باید به طور کلّى بسته شود، و هزینه آن بر عهده کسى است که در را نصب کرده است.

٢٩ – تصرف در دیوار مشترک بین دو همسایه

سؤال: زید و عمرو هر دو خانه مستقلّى دارند، ولى دیوار این خانه ها در یک سمت مشترک است. اکنون زید قصد دارد خانه خود را بکوبد و از نو بسازد. لطفاً در این مورد به سؤالات زیر پاسخ دهید:

1ـ اگر بر اثر این کار خسارتى به ساختمان عمرو وارد شود، آیا زید ضامن خسارت وارده مى باشد؟

2ـ آیا زید حقّ دارد براى استیفاى حقّ خود بدون اجازه و رضایت همسایه در دیوار مشترک تصرّف کند؟

جواب: پایه هاى مشترک، که سقف هر دو خانه روى آن قرار دارد، متعلّق به هر دو مى باشد، و به صورت مشاع است، و باید با رضایت یکدیگر در آن تصرّف کنند. و اگر مى خواهند حق خود را جدا نمایند، با توافق طرفین صورت گیرد، و چنانچه در نحوه بهره گیرى براى بازسازى، اختلافى پیش آید، باید با نظر دو کارشناس مورد اطمینان عمل شود.

٣٠ – ایجاد حصار یا دیوار به جهت عدم اشراف همسایه

سؤال: آیا ایجاد حصار، یا دیوار در اطراف ملک جهت اشراف نداشتن (صاحب ملک به ملک همسایه و بالعکس) نیاز به تحصیل رضایت همسایه دارد؟

جواب: در فرض مسأله تحصیل رضایت همسایه لازم نیست.

٣١ – ایجاد پنجره به سمت حیاط همسایه

سؤال: باز کردن پنجره به سمت حیاط همسایه در صورتى که به منازل اطراف اشراف کامل داشته باشد چه حکمى دارد؟ اگر مالک مقدارى در زمین خود عقب نشینى کرده، و به همین خاطر چنین پنجره هایى را در چند طبقه گذاشته باشد، مجوّز اقدام وى خواهد بود؟

جواب: در فرض مسأله که عقب نشینى کرده، اگر مزاحمتى ایجاد نکند، مانعى ندارد.

٣٢ – الزام همسایه به تخریب و بازسازی دیوار ش

سؤال: دیوار اختصاصى همسایه رو به خرابى است. و با خراب شدن آن، مالک مجاور متحمّل ضرر مى گردد. چنانچه وضع ویژه ملک به گونه اى باشد که دفع ضرر جز با تخریب و بازسازى دیوار ناممکن، یا مستلزم ضررى تحمّل ناپذیر و هنگفت براى مالک مجاور باشد، آیا مى توان همسایه را اجبار به تخریب دیوار و بازسازى آن نمود؟

جواب: اگر بر اثر ریزش دیوار همسایه، خسارتى بر همسایه دیگر وارد مى شود، صاحب دیوار موظّف است کارى کند که جلوى خسارت گرفته شود، و اگر راه منحصر به تخریب و بازسازى باشد، مى توان او را ملزم به این کار کرد.

٣٣ – وارد شدن به خانه بستگان بدون اذن و رضایت آنها

سؤال: اگر کسى بدون اذن و رضایت پدر، یا مادر، یا برادر، یا فرزند ذکور، یا پدر زن، یا مادر زن، یا شوهر دختر، یا شوهر خواهر خود، وارد خانه آنها شود، آیا کیفر او همان مجازات ورود به عنف است، که براى دیگران مقرّر گردیده یا تفاوت دارد؟

جواب: فرقى نمى کند.

٣٤ – عدم وجوب گرفتن رضایت از حق الناس در صورتی که بدانیم صاحب او رضایت دارد

سؤال: اگر حق الناسی به گردن آدم باشد و بداند که اگر صاحب حق الناس راضی است آیا باز باید به صاحب حق گفت و رضایت گرفت

جواب: اگر یقین به رضایت او دارید لازم نیست به او بگویید.

٣٥ – اذیت کردن کودکان از روی محبت

سؤال: آیا اذیت کردن کودکان (بستگان) از روی محبت و دیگر اینکه بسیار شیرین هستند، حق الناس بر گردن انسان می افتد؟ اگر حق الناس است چگونه باید آنرا ادا کند؟

جواب: در صورتیکه بدن مجروح شود یا کبودی و سرخی و مانند آن بر بدن بماند دیه دارد.

٣٦ – ترساندن سهوی دیگران

سؤال: گاهی انسان کسی را ناخودآگاه اذیت می نماید. مثلا با ماشین به هنگام حرکت ممکن است پیرمردی را سهوا بترساند. در این گونه موارد:

۱- آیا انسان گناهی کرده است؟

۲- آیا پیاده شدن از ماشین و طلب حلالیت واجب یا مستحب است؟

۳-با توجه به این که در استفاده از ماشین انسان هر از گاهی ممکن است چنین ایذایی به وجود آورد، آیا شایسته است به خاطر این گونه مسایل ماشین خود را بفروشد و با وسایل نقلیه عمومی حرکت کند یا لزومی ندارد؟

جواب: در صورتی که عمدا نباشد مرتکب حرام نشده ولی سزاوار است در این جاها عذر خواهی شود.

٣٧ – در خواست عمومی بخشش دیون میت هنگام دفن

سؤال: هنگامى که کسى از دنیا مى رود، بستگان میّت به افرادى که در مراسم جمع شده اند، مى گویند: «اگر کسى حقّى بر گردن میّت دارد، معاف بدارد، و او را ببخشد» همه حضّار در جواب مى گویند: «هزار هزار بار بخشیدیم» آیا ذمّه میّت ساقط مى شود؟

جواب: هرگاه صاحب حقّ از صمیم دل گذشت کند، ذمّه میّت برى مى شود; ولى اگر بستگان میّت مى دانند که صاحب حقّ در اثر حیا یا اجبار چنین گفته، باید رضایت او را تحصیل کنند.

٣٨ – اولویت در پرداخت دیون شرعیه و قرض

سؤال: هرگاه کسى بدهکار خمس یا زکات باشد، و قرض هم داشته باشد، بدهیهایى از بابت کفّاره و نذر و مانند آن نیز بر او واجب شده باشد، چنان چه نتواند همه آنها را بپردازد تکلیف چیست؟

جواب: هرگاه عین مالى که خمس یا زکات یا نذر به آن تعلّق گرفته موجود است، خمس و زکات و نذر مقدّم مى باشد، و اگر عین آن موجود نیست، حق النّاس اولویّت دارد.

٣٩ – میوه هایی که در کودکی بدون اجازه خورده شده

سؤال: بسمه تعالی سلام علیکم، بنده سالها قبل بدون اجازه مالک از تعدادی از باغهای واقع در همسایه گی منزلمان میوه خوردم الآن الحمدلله توبه کرده ام ، و می خواهم از صاحبانشان حلالیت بگیرم ولی صاحب دو تا از این باغها در دسترس نیستند ولی احتمال می دهم با پرس و جو و یک یا دو واسطه می توانم حداقل یک شماره تلفن از آنها بدست اورم، آیا باید اینکار را بکنم-یعنی با آنها تماس بگیرم-؟و اگر نتوانستم چه کنم؟در ضمن از یک منزل متعلق به بنیاد شهید و یک باغ وقف مسجد محل و یک منزل متعلق به مخابرات هم اندکی میوه خوردم ، اکنون وظیفه من چیست؟

2- در نماز استیجاری هنگام نیت، آیا باید نیت کنم که یا فلان رکعت نماز ادا به نیابت فلانی یا اصلا قضا و ادا را معین نکنم؟ واگر تا حالا میگفتم فلان رکعت نماز قضا به نیابت فلانی میخوانم باید آن نماز ها را اعاده کنم؟

جواب: 1ـ چنانچه با تحقیق و تفحص بتوانید صاحبان آنها را پیدا کنید باید اقدام نمایید و آنها را راضی سازید واگر نمی توانید معادل قیمت آن میوه ها به شخص فقیری بدهید.

2ـ باید نیت نماز قضا به نیت شخص مزبور کنید.

٤٠ – عقلایی و شرعی بودن رعایت نوبت

سؤال: آیا مراعات نوبت در امورى که طبق نوبت به کار افراد رسیدگى مى شود، یک حقّ عقلایى و شرعى است و تخلّف از آن حرام است؟

جواب: در حال حاضر که بسیارى از کارها در اجتماع به صورت صف وقرار گرفتن در نوبت انجام مى شود این امر، یک حقّ عقلایى محسوب مى گردد، یا به تعبیر دیگر از بین بردن آن نوعى ظلم به حساب مى آید و مشمول ادلّه حرمت ظلم و تعدّى بر حقوق مردم است (مى دانیم در همه جا احکام از شرع گرفته مى شود و موضوعات از عرف، جز در موضوعات مخترعه) آرى در مواردى که در عرف عقلا استثنا مى شود، مثل یک بیمار اورژانسى در مطّب دکتر و مانند آن، اشکالى ندارد.

٤١ – حلالیت گرفتن از کودک یا ولی کودک

سؤال: اگر شخصى، پسر بچّه اى را که در سنین (14ـ 12) سالگى است کتک زده باشد و آن بچّه هنوز بالغ نشده باشد، آیا باید خود مضروب را راضى کند یا پدر و مادر او را؟

جواب: باید از پدر و مادر او حلّیّت بطلبد و احتیاطاً هنگامى که بالغ شد از خود او نیز حلّیّت بخواهد.

٤٢ – ریختن فاضلاب در رودها و دریاچه ها

سؤال: ریختن فاضلابها در چشمه ها، رودها و دریاچه ها موجب تلف شدن هزاران هزار جاندار آبزى و صدمات غیرقابل جبران به طبیعت است نظر مبارک نسبت به انجام چنین کارى چیست؟

جواب: آلوده کردن رودخانه ها و دریاچه ها به طورى که موجب اتلاف جانداران آبزى شود و در نتیجه مردم گرفتار خسارت و زیان گردند، جایز نیست.

٤٣ – آلوده کردن هوا

سؤال: اگر کسى از وسیله اى استفاده مى کند که موجب آلودگى هواست، در حالى که امکان استفاده از وسایلى که آلودگى کمترى ایجاد مى کنند نیز وجود دارد وظیفه شرعى وى چیست؟

جواب: هوا از مواهب بزرگ الهى است، نباید آن را بى جهت آلوده کرد.

٤٤ – گرفتن پولی برای رفع مخاصمه

سؤال: در منطقه ما وقتى بین دو نفر یا دو گروه دعوا و ناراحتى واقع مى شود، نفر سوّمى براى صلح به طرف متجاوز مى گوید: باید مقدارى پول یا حیوان یا چیز دیگرى را به طرف دیگر که متجاوز علیه است بدهید تا او راضى شود و ناراحتى برطرف گردد، آیا این کار جایز است؟

جواب: هرگاه با رضایت داده شود اشکال ندارد و همچنین اگر آن پول به مقدار زیان و خسارتى باشد که به متجاوزعلیه وارد شده است خواه طرف راضى باشد یا نباشد.

٤٥ – استفاده از محصولات تبلیغاتی با حذف نام شرکت

سؤال: شرکتها و ادارات معمولا به مناسبتهاى مختلف، پوسترها و آگهى هایى چاپ مى کنند، و اسم شرکت خود را در زیر آن مى آورند. آیا از این پوسترها و مجلاّت مى توان با حذف کردن نام شرکت مربوطه استفاده نمود؟ (مثلا شرکتى به مناسبت سال نو، تقویم سال جدید را چاپ مى کند و با اسم شرکت خود به بازار مى فرستد، آیا مى توان از این تقویم با حذف نام شرکت استفاده کرد)؟

جواب: در صورتى که خریدارى کنید، اختیار آن به دست شماست; اما اگر هدیه کنند، تغییر نام آن اشکال دارد.

٤٦ – احکام اجرت برای نجات غریق

سؤال: در خصوص موادّ 174 و 181 قانون دریایى جمهورى اسلامى ایران سؤالاتى مطرح است، لطفاً پاسخ بفرمایید. در مادّه 174 مى خوانیم: «به هر نوع کمک و نجات که داراى نتیجه مفیدى باشد، اجرت عادلانه تعلّق خواهد گرفت، ولى اگر عمل کمک یا نجات نتیجه مفیدى نداشته باشد، هیچ گونه اجرتى به آن تعلّق نخواهد گرفت، و در هیچ مورد مبلغ پرداختى بیش از ارزش نجات یافته نخواهد بود.»

و در مادّه 181 آمده است: «اشخاصى که جان آنها نجات یافته، ملزم به پرداخت هیچ گونه اجرتى نخواهند بود. نجات دهندگانى که در عملیّات کمک یا نجات مربوط به یک حادثه، خدماتى براى نجات اشخاص انجام داده اند، مستحقّ دریافت سهم متناسبى از اجرت پرداختى به نجات دهندگان کشتى و بار و سایر متعلّقات آن هستند.»

این دو مادّه در قالب چه نوع عقدى از عقود اسلامى مى گنجد؟ و کدام یک از قواعد فقهیّه را در بر مى گیرد؟

جواب: در مورد مادّه اوّل تنها در موردى مى توانند مطالبه اجرة المثل کنند که در خواستى از سوى صاحبان کالا، یا صاحبان کشتى، صورت گرفته باشد. یا توافق و قرارداد کلّى بین صاحبان کشتى ها و نجات غریق وجود داشته باشد. و در فرض درخواست از نجات غریق، مى تواند اجرة المثل خود را بگیرد; هر چند اجرة المثل او بیش از قیمت کالا باشد، و این داخل در عقد اجاره، یا جعاله است. و در مورد مادّه دوّم، در برابر نجات انسان ها اجرتى لازم نیست، چون واجب است. مگر این که دولت گروهى را استخدام کرده باشد که به طور مرتّب مراقب این امر باشند، که در این صورت حق دارند حقوقشان را بگیرند، ولى قرار دادن سهمى از اجرة المثل نجات کشتى و کالا براى نجات دهنده انسانها وجه شرعى ندارد. مگر این که توافق و قرار داد کلّى با صاحبان کشتى ها و سایر دست اندرکاران صورت گرفته باشد. در مجموع تطبیق این دو مادّه بر موازین فقهى مشکلات متعدّدى دارد.

٤٧ – مسئولیت پدر در قبال دیون پسر بالغ

سؤال: پسرى بالغ و متأهّل، در جمهورى اسلامى ایران، بدون اجازه و رضایت پدر معاملاتى به این صورت انجام مى دهد، که پول کارگران افغانى کشور ما را به قیمت معیّنى در مقابل پول رایج افغانستان مى خریده، ولى قیمت آن را در این جا نمى پرداخته، بلکه به طرفهایى که با آنها قرار داشته، در افغانستان حواله مى داده است. اکنون طرفهاى او ورشکست شده، و فرار کرده اند، و پسر نیز ورشکست شده، و فرار کرده است. این پسر هیچ گونه اموالى در نزد پدر ندارد، و حتّى عائله اش را نیز پدر تکفّل مى کند. آیا طلبکاران حقّ مطالبه از پدر او را دارند؟

جواب: در فرض مسأله، که پسر مستقلاّ و بدون اجازه پدر کار مى کرده، پدر در برابر نتیجه کار او مسؤولیّتى ندارد.

٤٨ – کفش هایی که در ورودی مساجد زیر پا می ماند

سؤال: در بعضی از مساجد بعضی کفش های خود را در مسیر راه قرار می دهند و با تمام احتیاطی که می کنیم گاهی پایمان به کفش دیگران می خورد یا سهوا پا روی آن می گذاریم، آیا باید از صاحب کفش حلالیت بطلبیم؟

جواب: حلیت طلبیدن لزومی ندارد ولی نباید کاری کرد که کفش های مردم خراب و کثیف شود.


  

پاسخ به احکام شرعی