حق تکثیر (کپی رایت)-فتاوای آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله)

١ – اعتبار حقّ التّأليف و حقّ الاختراع بعد از فوت صاحب اثر

سؤال: آيا اعتبار حقّ التّأليف و حقّ الاختراع تا ساليان بسيار طولاني هم جاري است؟

جواب: بعد از فوت صاحب اثر حقّ به ورثه او مي رسد، ولي اگر به قدري زمان بگذرد (مثلاً 70 الي 80 سال بعد از فوت) که عقلا ديگر چنين حقّي براي ورثه قائل نيستند نياز به کسب اجازه نيست و در صورت شک بايد استصحاب وجود حقّ را جاري کنيم.

٢ – مشروط کردن فروش جنس به استفاده شخصی خریدار

سؤال: آیا تهیه کننده می تواند بگوید فقط کسی که سی دی را خریداری کرده است می تواند از آن استفاده کند؟

جواب: در صورتی که ضمن قرارداد فروش چنین شرطی کنند باید خریدار به آن عمل کند، در غیر این صورت مجاز است به دیگران هم بدهد و استفاده کنند.

٣ – اعتبار حقّ التّأليف و حقّ الاختراع

سؤال: آيا حقّ التّأليف و حقّ الاختراع و امثال آن معتبر است؟

جواب: ظلم و تعدّي به حقوق ديگران شرعاً حرام است ولي مصاديق حقّ (موضوعات) از عرف عقلا به دست مي آيد و عرفاً براي افرادي که ساليان طولاني هزينه مي کنند و زحمت مي کشند و تلاش مي کنند قطعاً حقّي وجود دارد که قابل ترديد نيست و نمي توانيم اجازه بدهيم ديگران از آن بدون اجازه استفاده کنند.

٤ – ضبط و تکثیر درسی که استاد آن راضی نیست

سؤال: اگر استادى در درس اعلام كند كه «من رضايت ندارم فردى درس مرا ضبط و تكثير كند» اما كسى اين كار را كرد آيا فقط تكليفاً مرتكب حرام شده يا از نظر وضعى حرف استاد نافذ بوده واين شاگرد مالك مطالب ضبط شده نيست؟

جواب: در چنين مواردى حرمت وضعى وجود ندارد مگر اينكه محتواى اين درس يا طريقه تدريس، داراى نكته خاصى بوده و منحصر به فرد باشد كه مشابه آن در ديگر دروس يا تدريس‏ها نباشد، مثل كتبى كه تأليف مى‏شود، در چنين مواردى حرمت وضعى بعيد نيست و بدون رضايت صاحب اصلى آن، ديگران نمى‏توانند آن را خريد و فروش كنند و مالك نيستند البته در تمام اين موارد حرمت تكليفى نيز قطعى نيست.

٥ – دانلود نرم افزاری که سازنده آن معلوم نیست

سؤال: برخی سایتها نرم افزار های مختلف را به طور رایگان برای دانلود در سایت خود قرار می دهند. ما نمی دانیم که این نرم افزارها متعلق به چه کشوری است. آیا می توانیم این نرم افزارها را دریافت کنیم و بصورت یک بسته لوح فشرده طراحی کنیم و برای فروش در اختیار مردم قرار دهیم؟

جواب: در صورتی که صاحب آن سایت انسان متدینی باشد مانعی ندارد.

٦ – خرید و فروش نوار کاست قرّای معروف

سؤال: قراى معروفى که آیاتى از قرآن مجید را با صوت زیبا تلاوت مى کنند و آن را بر روى نوار کاست و یا ویدئو ضبط مى کنند، آیا مى توانند امتیاز آن را خرید و فروش کنند و آیا باید دیگران در موقع تکثیر از آنها اجازه بگیرند؟

جواب: در صورتى که در عرف عقلا به عنوان حقّى براى قارى شمرده شود، کسانى که مى خواهند تکثیر کنند باید با موافقت او باشد.

٧ – ملاک در تعیین کافر حربی بودن شرکت ها

سؤال: ملاک برای بگوییم شرکتی جزو کفار حربی است یا خبر چه چیز می باشد؟ آیا می توان گفت که شرکت های امریکایی جزو کفار حربی هستند یا خیر؟

جواب: شرکت ها و یا سازمان هایی که به کفار در حال جنگ با مسلمانان مثل امریکا، اسرائیل و انگلیس یا به محاربین کمک می کنند و یا به عمل آنها راضی و خوشحال می شوند در حکم محارب هستند.

٨ – حربی بودن کافر ملاک است

سؤال: آیا حربی بودن در موضوع جواز کپی رایت اخذ میشود؟ آیا صرف کافر بودن برای جواز کافی نیست ، چرا که طبق نظر خودتان مال کافر احترام ندارد ؟

جواب: کافر بودن کافی نیست و باید حربی باشند.

٩ – مصادیق کفّار حربی در مسأله کپی رایت

سؤال: من سوالی از شما درباره ی استفاده از نرم افزار ها پرسیدم که بدون رعایت اجازه تولید کننده، مورد استفاده اکثر ما ایرانیان است و شما در جواب گفتید که «این کار جز با رضایت تولید کنندگان اصلى آن جایز نیست، مگر در صورتى که از کفّار حربى باشند»

مگر جز اسرائیل به کس دیگری هم کافر حربی می گویند؟ تقریبا همه ی نرم افزار های ما از امریکا است و بعد اروپا، شاید فقط یک برنامه ی ترجمه متن معروف از اسرایل موجود باشد. تکلیف چیست ؟ آیا ما گناهی مرتکب می شویم؟

جواب: امریکا، انگلیس، فرانسه، اسرائیل و... جزو کشورهای محارب هستند.

١٠ – تکثیر و استفاده از سی دی های قفل شکسته

سؤال: لطفا فتوای معظم له را در موارد ذیل بفرمایید:

1_رایت سی دی های قفل دار(شکستن قفل ) 2-تکثیر سی دی هایی که قبلا و توسط فرد یا افراد دیگری قفل آنها شکسته شده و در بازار بصورت معمول رایت وتوزیع می شوند. 3- استفاده از سی دی هایی که قفل آنها توسط دیگری شکسته و رایت شده و اکنون به طرقی به دست ما رسیده است (بدون آنکه ما از روی آنها رایت و یا کپی تهیه کنیم) 4- آیا استفاده از سی دی هایی که بصورت گسترده قفل آنهاشکسته ورایت و توزیع شده اند ( بطوری که حتی می گویند بصورت عرف در آمده است) چه حکمی دارد؟

جواب: استفاده از هیچ کدام از سی دهای مذکور بدون کسب رضایت صاحبان اصلی آن جایز نیست، مگر این که از کفار حربی باشند.

١١ – تکثیر و استفاده از سی دی های قفل شکسته

سؤال: لطفا فتوای معظم له را در موارد ذیل بفرمایید:

١٢ – کشورهایی که تحریم علیه ایران را امضا کرده اند

سؤال: کشورهایی که تحریم علیه ایران را امضا کرده اند جزو کشورهای حربی محسوب می شوند؟

جواب: گرچه آنها جزو دشمنان اسلام هستند ولی مصداق کفار حربی محسوب نمی شوند.

١٣ – درآمدزایی از طریق نرم افزارهای رایت شده

سؤال: اگر خود شما قرار بود با ویندوز و ورد ارتزاق کنید چه میکردید؟ آیا این نوع درآمد حرام است؟

جواب: استفاده از آنچه مربوط به کفار حربی است اشکالی ندارد.

١٤ – صدقه دادن برای رایت غیر مجاز سی دی

سؤال: من یکی از cd های شرکت یاسین رایانه(سی دی صبا برای آموزش قران برای کودکان ) که به صورت غیر مجاز کپی شده بود برای خودم و یکی از دوستانم به صورت رایگان کپی کرده ام با توجه به اینکه این کار من صرفا برای نشر و گسترش آموزش قران بوده و نه به خاطر پول . تکلیف من چیست ؟ چون در شروع برنامه این سی دی ذکر شده است که کپی غیر مجاز این سی دی شرعا حرام است ؟ آیا باید من این سی دی ها را دور بیاندازم ؟ آیا می توان پول آن را به صندوق صدقات ریخت؟ تا حلال شود.

جواب: این کار جایز نبوده و شما باید به شکلی رضایت آن شرکت را به دست آورید و پرداختن پول آن سی دی ها به فقراء کفایت نمی کند.

١٥ – خرید نرم افزار قفل شکسته

سؤال: اگر کسى یک نرم افزار داشته باشد و به صورت قفل شکسته باشد، اگر ما آن را بخریم و استفاده کنیم درست است یا نه؟

جواب: این کار جز با رضایت تولید کنندگان اصلی آن جایز نیست، مگر در صورتی که از کفار حربی باشند، که در این صورت اشکالی ندارد.

١٦ – کپی کردن از روی سی دی قفل شکسته

سؤال: به تازگی در بین عده ای شایعه شده که کپی ( رایت) کردن از روی سی دی ( لوح های فشرده) تولید ایران ( فارسی) که قبلا رایت شده اند. اشکالی ندارد. و فقط شکستن قفل اولین و اصلی آن اشکال دارد. لطفا راهنمایی کنید.

جواب: هیچ یک از کارهای مذکور جایز نیست مگر این که از صاحبان اصلی آن اجازه گرفته شود.

١٧ – خرید و فروش کتابها و سی دی های رایتی

سؤال: استفاده و خرید و فروش کتاب ها و سی دی هایی که شخص دیگری آن را به صورت غیر مجاز تکثیر کرده است چه حکمی دارد؟

جواب: جائز نیست.

١٨ – رایت یک نسخه برای استفاده شخصی

سؤال: در مورد مطالبی که تکثیر آن ها حرام است آیا تهیه یک نسخه برای استفاده شخصی ونه سود جویی نیز حرام است؟

جواب: منوط به اجازه صاحب آن است.

١٩ – زیراکس کردن کتابهای علمی خارجی کمیاب

سؤال: آیا زیراکس کردن بخشی از کتابهای علمی خارجی که اغلب کمیاب و گران هستند اشکال دارد؟

جواب: زیراکس کردن اشکال ندارد.

٢٠ – کپی محصولات و نرم افزارهای کفار غیر ذمی

سؤال: آیا مى توان برنامه هاى کامپیوترى، که توسّط مسلمانان یا کفّار غیر ذمّى تولید شده، را بدون جلب رضایت صاحبان اصلى آن تکثیر کرد؟

جواب: تمام افرادى که جان و مال آنها محترم است، حقّ امتیازات آنها نیز محترم است.

٢١ – شرط عدم تکثیر نرم افزار ضمن معامله

سؤال: آیا در ضمن فروش برنامه هاى کامپیوترى مى توان شرط عدم تکثیر کرد؟ آیا نوشتن این شرط در ابتداى این برنامه ها کفایت مى کند، یا باید لفظاً و به هنگام فروش گفته شود؟

جواب: شرط در ضمن معامله به هر صورت باشد تفاوت نمى کند. بلکه همان گونه که در بالا گفته شد، بدون شرط نیز تکثیر جایز نیست.

٢٢ – هدیه سی دی های رایتی

سؤال: به استخضار می رساند یکی از دوستان بنده از مرجعی تقلید می کند که رایت هرنوع CD را جایز می داند. اگر ایشان به بنده CD هدیه کننداز نظر شما چه حکمی دارد.

جواب: در صورتی که بدون مجوز صاحبان اصلی آن کپی شده باشد استفاده از آن جایز نیست.

٢٣ – کپی برداری از نرم افزارهای قرآنی قفل دار

سؤال: سلام علیکم لطفا بفرمایید کپی برداری از سی دی های قرانی قفل گذاری شده شرعا چه حکمی دارد وآیا قفل گذاری این سی دی ها با آیه 21 سوره یس در تضاد نیست و آیا دولت ومراجع نباید از آنها حمایت کنند تا این نرم افزارهای فرهنگی آسانتر به دست مردم برسد در حالی که کشور های خارجی اینگونه نرم افزارها را با قیمتهای خیلی کم در اختیار جوامع دیگر قرار می دهند.

جواب: این کار بدون اجازه تولیدکنندگان اصلی آن جایز نیست ولی سزاوار است این نوع سی دی ها را با قیمت مناسب تری در اختیار علاقه مندان قرار دهند و یا افراد متمکن به عنوان کار خیر سرمایه گذاری کنند.

٢٤ – زیراکس گرفتن کتاب به صورت کامل

سؤال: آیا زیراکس گرفتن کامل از یک کتاب جایز است؟ با توجه به اینکه زیراکس همان کیفیت کتاب اصلی را ندارد.

جواب: در صورتی که یکی دو نسخه باشد اشکالی ندارد.

٢٥ – انحصار تجارت کالاهای اساسی

سؤال: راجع به انحصار تجارت در کالاهاى اساسى، فتواى حضرتعالى چیست؟

جواب: انحصار در تجارت اگر مثلا از سوى یک کارخانه باشد که بگوید: «تولیدات خود را منحصراً در اختیار یک نماینده قرار مى دهد» اشکالى ندارد، و اگر منظور این باشد که شخص یا گروهى منحصراً حق فروش چیزى را داشته باشند، و دیگران نداشته باشند، چنین چیزى نامشروع است، مگر این که حکومت اسلامى روى مصالحى چنین چیزى را لازم و ضرورى بشمارد.

٢٦ – استفاده از موسیقی هایی که از رسانه ها ضبط می شود

سؤال: آیا استفاده از موسیقی هایی که از تلویزیون پخش می شوند و ما از طریق دانلود یا ضبط کردن و بدون خرید، آنرا در اختیار داریم (باتوجه به اینکه صداوسیما حق پخش آنها را خریداری کرده است) جایز می باشد؟

جواب: در صورتیکه از موسیقی هایی باشد که مناسب مجالس لهو و فساد نباشد اشکالی ندارد.

٢٧ – یادداشت برداری از کتاب ها

سؤال: ۱- آیا یادداشت برداشتن از روی کتابها و جزوات (برای اینکه همه مطالب در ذهن انسان نمی ماند) اشکالی دارد؟

۲- آیا کپی کردن بعضی از صفحات کتاب که از نظر خواننده مهم تشخیص داده شده (در حد چند برگ) تا در هنگامی که کتاب را در اختیار ندارد، بتواند به آن مطلب خاص مراجعه کند مجاز است یا خیر؟

خاطر نشان میگردد که در هر دوحالت فوق بر روی کتاب نوشته شده : کلیه حقوق برای ناشر محفوظ است.

جواب: 1و2ـ اشکال ندارد.

٢٨ – سرقت نرم افزار از سایت های اینترنتی دشمن

سؤال: آیا جایز است از طریق اینترنت از سایتهای دشمن که ما راتحریم کرده اند جنس اینترنتی یا نرم افزار سرقت کنیم؟

جواب: با توجه به اینکه این امور باعث بدنمایی چهره مسلمین با ایمان می شود باید از این امور اجتناب کرد.